Divan Edebiyatında en önemli Terimler, DİVAN TERİM, DİVAN EDEBİYATI TERİMLERİ
Fütüvvetname
“Ahi” birliklerinin, esnafın töresini belirleyen eserlerdir. Aynı zamanda gelenekleri, görgü kurallarını da açıklamaktadır. Fütüvvetnamelerde “haya sahibi olmak, namazı bırakmamak, helal kazanç sahibi olmak” gibi kurallar ortaya· konulur. Bu tür ilkeler, ahiliğe katılanların ellerinden düşürmedikleri ve günlük hayatlarına uygulamaya çalıştıkları ilkelerdir.
Gazavatname
Savaşları konu edinen eserlerdir.
Hamse
Beş mesneviden oluşan esere hamse denir. Türk edebiyatında ilk hamse Ali Şir Nevai’nindir. Hamdullah Hamdi’nin, Lamii, Nev’izade Atai, Suphizade Fevzi, Veysi ve Taşlıcalı Yahya’nın da hamseleri vardır.
Hilye
Hz. Muhammet’in iç ve dış özelliklerini anlatan yazılardır.
İskendername
Büyük İskender’in seferlerini anlatan eserlerdir. 14. yy şairlerinden Ahmedi’nin mesnevi biçimiyle yazdığı İskendername’si ünlüdür.
Kısas-ı Enbiya
Peygamberlerin kıssalarını (mucizevî hikâyelerini) konu edinen eserlerdir.
Lugaz
Divan edebiyatında şiir biçiminde yazılan bilmecelere denir.
Mazmun
Bazı kavram ve düşüncelerin ifadesinde kullanılan klişeleşmiş benzetmelerdir.
Münşeat
Çeşitli konularda yazılan mensur eserlere münşeat denir. 17. yy yazarlarından Veysi ve Nergisi süslü nesir örnekleri olan münşeatlarıyla ünlüdürler.
Nazire
Bir şairin, başka bir şairin şiirine aynı ölçüyle yazdığı şiirdir. Ziya Paşa’nın “Terkib-i Bend”i, 16. yy divan şairi Bağdatlı Ruhi’nin terkib-i bendine yaptığı bir naziredir. Ünlü bir şaire, aynı ölçü ve uyakla şaka ve alaylı bir üslupla yazılmış nazirelere ise tehzil denir.
Seyahatname
Divan edebiyatında “gezi yazısı”na seyahatname denmiştir. Seyahatnameler, yazarların gezip gördükleri yerleri anlattıkları eserlerdir. Evliya Çelebi’nin 10 ciltlik Seyahatname’si, Pir i Reis’in Kitab-ı Bahriye’si ve Seydi Ali Reis’in Mir’at’ül Memalik’i önemli seyahatnamelerdir.
Sefaretname
Elçi veya bu görevle yurt dışına giden siyasilerin gittikleri yerlerle ilgi izlenimlerini anlatan eserlere ise sefaretname denir. Yirmi Sekiz Çelebi Mehmet Efendi’nin (18. yy) Sefaretname’si ünlüdür.
Siyasetname
Genellikle padişahlar için yazılan siyasetnameler, devlet adamlarına yöneticilikle ilgili bilgiler veren manzum veya mensur eserlerdir. Selçuklu veziri Nizamül-Mülk’ün yazdığı Siyasetname ünlüdür.
Siyer
Hz. Muhammet’in hayatını, halife veya hükümdarların savaş ve barış dönemlerindeki uygulamalarını konu edinen eserlerdir.
Surname
·Şehzadelerin sünnet, düğün gibi törenlerini anlatan eserlerdir.
Şehrengiz
Bir şehrin güzelliklerini anlatan eserlerdir.
Tanzim
Bir mısra veya beytin, başka bir şair tarafından herhangi bir nazım biçimine tamamlanmasıyla oluşturulan şiirlerdir.
Tezkire
Ünlü kişilerin yaşam hikâyelerini anlatan eserlerdir. Devrin sanat anlayışı, ele alınan şairin edebi yönü hakkında bilgi verilir. Bunun dışında şairin eserlerinden örnekler de verilir. Şairleri anlatanlara Tezkiretü-ş Şuara denir. Türk edebiyatındaki ilk tezkire, 15. yy’da Ali Şir Nevai’nin yazdığı Mecalisü’n Nefais’tir. Osmanlı sahasında yazılan ilk tezkire ise Sehi Bey’in yazdığı Heşt Behişt’tir. 16.yy Latifi Tezkiresi düzenlenişi bakımından önemli bir tezkiredir.
Velâyetname
Velilerin (ermişlerin) yaşamlarını anlatan eserlerdir.
Aşağıdaki ifadeler eser adlarıdır.
Baburname
16. yy Çağatay edebiyatından Babür Şah’ın kendi anılarını yazdığı bir anı kitabıdır. Baburname Türk edebiyatının ilk anı kitabıdır. Bu eser, gezi niteliği de taşımaktadır.
Garipname
14. yy’da Âşık Paşa tarafından halka tasavvufu öğretmek amacıyla yazılan bir mesnevidir.
Kabusname
15. yy’da, Mercimek Ahmet’in Farsçadan çevirdiği didaktik, öğüt verici bir eserdir.
Tazarruname
15. yy’da Sinan Paşa tarafından seci ve söz oyunlarıyla yazılmış süslü mensur eserdir.
Gazavatname
Savaşları konu edinen eserlerdir.
Hamse
Beş mesneviden oluşan esere hamse denir. Türk edebiyatında ilk hamse Ali Şir Nevai’nindir. Hamdullah Hamdi’nin, Lamii, Nev’izade Atai, Suphizade Fevzi, Veysi ve Taşlıcalı Yahya’nın da hamseleri vardır.
Hilye
Hz. Muhammet’in iç ve dış özelliklerini anlatan yazılardır.
İskendername
Büyük İskender’in seferlerini anlatan eserlerdir. 14. yy şairlerinden Ahmedi’nin mesnevi biçimiyle yazdığı İskendername’si ünlüdür.
Kısas-ı Enbiya
Peygamberlerin kıssalarını (mucizevî hikâyelerini) konu edinen eserlerdir.
Lugaz
Divan edebiyatında şiir biçiminde yazılan bilmecelere denir.
Mazmun
Bazı kavram ve düşüncelerin ifadesinde kullanılan klişeleşmiş benzetmelerdir.
Münşeat
Çeşitli konularda yazılan mensur eserlere münşeat denir. 17. yy yazarlarından Veysi ve Nergisi süslü nesir örnekleri olan münşeatlarıyla ünlüdürler.
Nazire
Bir şairin, başka bir şairin şiirine aynı ölçüyle yazdığı şiirdir. Ziya Paşa’nın “Terkib-i Bend”i, 16. yy divan şairi Bağdatlı Ruhi’nin terkib-i bendine yaptığı bir naziredir. Ünlü bir şaire, aynı ölçü ve uyakla şaka ve alaylı bir üslupla yazılmış nazirelere ise tehzil denir.
Seyahatname
Divan edebiyatında “gezi yazısı”na seyahatname denmiştir. Seyahatnameler, yazarların gezip gördükleri yerleri anlattıkları eserlerdir. Evliya Çelebi’nin 10 ciltlik Seyahatname’si, Pir i Reis’in Kitab-ı Bahriye’si ve Seydi Ali Reis’in Mir’at’ül Memalik’i önemli seyahatnamelerdir.
Sefaretname
Elçi veya bu görevle yurt dışına giden siyasilerin gittikleri yerlerle ilgi izlenimlerini anlatan eserlere ise sefaretname denir. Yirmi Sekiz Çelebi Mehmet Efendi’nin (18. yy) Sefaretname’si ünlüdür.
Siyasetname
Genellikle padişahlar için yazılan siyasetnameler, devlet adamlarına yöneticilikle ilgili bilgiler veren manzum veya mensur eserlerdir. Selçuklu veziri Nizamül-Mülk’ün yazdığı Siyasetname ünlüdür.
Siyer
Hz. Muhammet’in hayatını, halife veya hükümdarların savaş ve barış dönemlerindeki uygulamalarını konu edinen eserlerdir.
Surname
·Şehzadelerin sünnet, düğün gibi törenlerini anlatan eserlerdir.
Şehrengiz
Bir şehrin güzelliklerini anlatan eserlerdir.
Tanzim
Bir mısra veya beytin, başka bir şair tarafından herhangi bir nazım biçimine tamamlanmasıyla oluşturulan şiirlerdir.
Tezkire
Ünlü kişilerin yaşam hikâyelerini anlatan eserlerdir. Devrin sanat anlayışı, ele alınan şairin edebi yönü hakkında bilgi verilir. Bunun dışında şairin eserlerinden örnekler de verilir. Şairleri anlatanlara Tezkiretü-ş Şuara denir. Türk edebiyatındaki ilk tezkire, 15. yy’da Ali Şir Nevai’nin yazdığı Mecalisü’n Nefais’tir. Osmanlı sahasında yazılan ilk tezkire ise Sehi Bey’in yazdığı Heşt Behişt’tir. 16.yy Latifi Tezkiresi düzenlenişi bakımından önemli bir tezkiredir.
Velâyetname
Velilerin (ermişlerin) yaşamlarını anlatan eserlerdir.
Aşağıdaki ifadeler eser adlarıdır.
Baburname
16. yy Çağatay edebiyatından Babür Şah’ın kendi anılarını yazdığı bir anı kitabıdır. Baburname Türk edebiyatının ilk anı kitabıdır. Bu eser, gezi niteliği de taşımaktadır.
Garipname
14. yy’da Âşık Paşa tarafından halka tasavvufu öğretmek amacıyla yazılan bir mesnevidir.
Kabusname
15. yy’da, Mercimek Ahmet’in Farsçadan çevirdiği didaktik, öğüt verici bir eserdir.
Tazarruname
15. yy’da Sinan Paşa tarafından seci ve söz oyunlarıyla yazılmış süslü mensur eserdir.