RÖPORTAJ KONU ANLATIMI DERS NOTLARI ÖZELLİKLERİ TARİHİ GELİŞİMİ TÜRLERİ

Gazetecilerin bir yeri, bir kurumu ziyaret ederek o yerin özelliklerini, orada gördüklerini kişisel düşünceleriyle birleştirip fotoğraflarla belgeleyerek kaleme aldıkları yazı türüne “röportaj” denir. Bu terimin kökeni, Latincede “‘toplamak, getirmek” anlamlarında kullanılan “reportare” kelimesine dayanır. Günümüzde Fransızca “reportage” kelimesinin Türkçe telaffuzu olan “röportaj” terimi kullanılmaktadır.

Röportaj türü, gazeteciliğin gelişmesiyle ortaya çıkmıştır. Röportaj yazarı; sorunu yerinde inceleyerek, gezip görerek, halkla, mağdurla ve yetkili kişilerle konuşarak fotoğraf, belge, istatistik bilgiler gibi verilerle destekleyerek konuyu okuyucunun bilgisine sunar. Röportajda gözlem, araştırma, yorum ve değerlendirme önemlidir. Röportajcının amacı, konuyu çarpıtmadan belgesel olarak okuyucuya sunmak, okuyucuyu konun içinde yaşatmak, kamuoyunu aydınlatmaktır. Röportaj, tek bir yazı olabileceği gibi, aynı konuda dizi yazı da olabilir. Ortamı, duyguları, görünümleri “betimlemek”; süreçleri, eylemleri “anlatmak”; konuyla ilgili olarak söz konusu ortamda yaşayan kişilerin sözlerini “alıntılamak”; yazarın kişisel düşüncelerini “yansıtmak” ve anlatılanlardan “sonuç çıkarmak” bir röportajda bulunması gereken temel öğelerdir.

Röportajın özellikleri şunlardır:

• Röportaj, makale gibi, düşünsel planla yazılır.
• Röportajda ele alınan konu ya toplumal ya da sanatla ilgilidir.
• İşlenen konu bilgi, belge, görsellerle desteklenir.
• Röportajda verilen bilgiler ve ortaya konan belgeler gerçeği yansıtır. Anlatılanlar kendi içinde tutarlıdır.
• Yazarın bilgi, izlenim, görüş ve düşüncelerini yansıtır. Yazar, gerçekleri öznel yaşamla harmanlar.
• Röportajın anlatımında diyaloglardan yararlanılır.
• Yaşanmış olaylar, durumlar anlatılır. Kısa cümlelerle metin hareketli hâle getirilir.
• Röportaj, birinci kişi ağzından yazılır.
• Röportajda dil, ağırlıklı olarak göndergesel işlevde kullanılır.
• Röportajlar, medya organlarında yayımlanır.
• Röportajda çok yönlü anlatım olanakları vardır.
• Röportaj yazarı açıklayıcı anlatım, öyküleyici anlatım, betimleyici anlatım ve tartışmacı anlatım gibi bütün anlatım yollarından yararlanır. Röportajda öykülemeye ağırlık verilir.
• Özelden genele gidilir.
• Heyecanın ölçüsü genelde şimdiki zaman kullanımıyla artırılır.
• Röportajlar genellikle soru cevap tarzında olur. Ancak bazı yazarlar röportajı hikâye kurgusu ve üslubu içinde vermeyi tercih ederler.

Konularına Göre Röportajlar

1. Bir yeri konu alan röportaj: Röportaj yapılan yerde sürdürülen yaşam her yönüyle bilinir. Bu yerin farklı yönleri film, ses ve fotoğraflarla ortaya konur.
2. Eşyayı konu alan röportaj: Konu olan eşya her yönüyle bilinir. Eşyanın dikkat çekici ve düşündürücü yönleri ele alınır.
3. İnsanı konu alan röportaj: Belli bir alanda üne kavuşmuş kişilerin dikkat çeken ve düşündüren yönleri belirtilir.

Sunuş Biçimine Göre Röportajlar

1. Amerikan röportajı: Yazıya en kuvvetli yönüyle girilir. En son söylenmesi gereken kelimeler, en önce söylenir. Okuyucunun hiç beklenilmeyen bir girişle karşılaşması, ilk paragrafın sürpriz uyandırması, giriş bölümünün âdeta şok bölümü olması bu tip röportajın en önemli özelliğidir.
2. Alman röportajı: Bu röportajda, yazar konuyu işlerken yazıya kendini katar; konu hep “ben” ekseni etrafında döner.

Röportaj Türünün Tarihsel Gelişimi

Röportaj 20. yüzyılda, gazetenin ortaya çıkmasından sonra gelişmiştir. Dünyada Jack London. Hemingway, Sartre gibi pek çok ünlü edebiyatçı, aynı zamanda röportaj türünde yazılar da kaleme almıştır. Türk basınında röportaj türü, başlangıçta mülakat niteliğinde gelişmiş, özellikle 1960′tan sonra, Türk toplumunun çeşitli sorunları kamuoyuna duyurulurken, edebiyatçılarımızın röportaj türünden oldukça başarılı bir biçimde yararlanmaları, aynı zamanda da röportaj tekniğinin gelişmesini, röportajın gazetelerin vazgeçilmez bir birimi hâline gelmesini sağlamıştır. Basınımızda Ruşen Eşref Ünaydın, Falih Rıfkı Atay, Yaşar Kemal röportaj türünde yapıt veren sanatçılar arasında sayılabili

Röportaj Türünün Tarihsel Gelişimi

Röportaj 20. yüzyılda, gazetenin ortaya çıkmasından sonra gelişmiştir.

Modern anlamda ilk eleştiri Ruşen Eşref Ünaydın’ın Diyorlar ki (1918); adlı çalışması bu türde verilmiş ilk örnek arasındadır.

Bunun dışında diğer bazı röportajlar şunlardır:

* Hikmet Feridun Es, Bugün de Diyorlar ki (1932),            

*Mustafa Baydar, Edebiyatçılarımız Ne Diyorlar (1960);

*Gavsi Ozansoy, 40 Yıl Sonra Diyorlar ki (1962);                               

  *Abdi İpekçi, Liderler Diyor

*Tahir Kutsi, İç Göç (1964);                                                       

  *Halil Aytekin, Doğuda Kıtlık Vardı (1965);

*Yaşar Kemal: Allah’ın Askerleri, Bulut Kaynıyor, Çukurova Yana Yana, Bu Diyar Baştan Başa

FARKLI BİR KAYNAKTAN KONU ANLATIMI

RÖPORTAJ

Yazarın okuyucularına bir konuyu inandırmak için kişi, eşya, eser ya da  yer ile ilgili yaptığı incelemelerifotoğraflarla süsleyerek kendi görüşlerini de katarak yazdığı gazete ve dergi yazılarına röportaj denir.

Röportaj, gazeteciliğin gelişmesi ile ortaya çıkmıştır. Gazetecilerin uyguladığı bir türdür. Radyo ve televizyonlar röportaj aracı konumundadır.

Bu sözcük Latince toplamak getirmek anlamındadır. Türk edebiyatında 1960 yılından sonra halkın sorunlarını yansıtmak gazetelerin vazgeçilmez bir birimi olan röportajla sağlanmıştır.

Başlıca özellikleri;

1-  Yazar bilgiden başka izlenimlerini, görüşlerini, düşüncelerini yazmalıdır.

2-  Röportajdaki konu iyice öğrenilmeli, gerekli incelemeler yapılmalı, gerekli belgeler toplanmalıdır.

3-  Röportajda öznellik hakimdir. Gerçekleri öznel yaşamla harmanlar.

4-  Birinci  tekil kişi ağzından yazılır.

5-  İnsanların söze katılmaları anlatımı canlandırır.

6-  Kaleme alınan olay bizzat yaşanmış olmalıdır.

7-  Röportajda öykülemeye ağırlık verilmelidir. Okuyucuda heyecan yaratmalı, özelden  genele gidilmelidir.

8-  İyi bir röportajda gezip görülen yerlerin yorumlanması ya da değerlendirmesi olmalıdır.

Dünya edebiyatında; Jack London, Heming Way, Selohow Sortre, röportaj örneği vermiş sanatçılardır.

Türk edebiyatında: Rujen Eşref Ünaydın, Falih Rıfkı Atay, Abdi İpekçi, Fikret Otyam, Yaşar Kemal, Mete Akyol, Mustafa Ekmekçi, Halit Çapın, Dursun Akşam röportaj örneği vermiştir.

Röportajda konularına göre üç’e ayrılır:

1-  Bir yeri konu alan röportajlar; Bu röportajlarda ya da tanıtılan yeri, yaşamı her yönüyle bilinir. Farklı yönleri fotoğraflarla filmlerle kanıtlanır.

2-  Eşyayı konu alan röportajlar; Eşyanın dikkat çekici özelliği, düşündürücü özellikleri ele alınır.

3-  İnsanı konu alan röportajlar; Belli bir üne kavuşmuş kimselerin, dikkat çeken ve düşündüren yönleri belirtilir. Fotoğraflarla desteklenir.

*  Röportajlarda ses kayıtları, fotoğraflar, filmler vb. teknolojik aletler inandırıcılık kazandıran öğelerdir.

*  Röportaj metinlerinde öyküleyici, betimleyici, öğretici ve açıklayıcı anlatım türleri kullanılır.

Röportaj’ın Diğer Edebi Türlerden Farkları

1-  Haber Yazısı ile Röportaj arasındaki fark

Haber yazılarında haber, olduğu gibi objektif yansıtılır. Röportajda yazarın kişisel görüşleri vardır. Haberin genişletilmiş halidir.

2- Röportaj ile Gezi Yazısı’nın farkı

Gezi yazılarında fotoğraf, resim gibi belgeler bulunmaz. Röportajlarda resimlere, fotoğraflara yer verilir.

Gezi yazılarında insan konuşmalarına (diyaloglara) yer verilmez. Röportajda konuşmalara yer verilir.

Gezi Yazısı ile Röportaj’ın Benzer Yönleri

1-  Her iki tür de bilgilendirme amaçlıdır.

2-  Her iki tür de haber yazısıdır.

3-  Gözlem önemlidir.

Röportaj ile Biyografi’nin Farkı

Röportajlarda konuşmalara yer verilirken biyografide yoktur.

Röportajlarda kişisel yorum varken biyografilerde yoktur.

Röportajlar yaşayan sanatçılarla yapılır. Biyografiler belgelere dayandırılarak yapılır.

Röportaj Sunuş Biçimine Göre İki’ye Ayrılır

1-  Amerikan Röportajı: Bu tür röportajlarda giriş bölümünde okuyucu beklenmedik bir giriş karşılaşması yapılır. En son söylenmesi gereken sözcükler en önce söylenir. Okuyucu adeta bir şok yaşar, böylece bir dikkat çekilir.

2-  Alman Röportajı: Yazar, konuyu anlatırken yazıya kendini katar. Konuyu kendi eksininde anlatır.