DESTAN NEDİR ÖZELLİKLERİ TÜRLERİ OLUŞUMLARI KONU ANLATIMI DERS NOTLARI
HAZIRLAYAN : MUSTAFA ŞAHİN (TDE ÖĞRETMENİ)
DESTAN
Milletleri derinden etkileyen tarihî ve
sosyal olayları anlatan çoğunlukla manzum şekilde olan edebî eserlere“destan” denir.
Destanlar henüz aklın ve bilimin toplum
hayatına tam anlamıyla hâkim olmadığı ilk çağlarda ortaya çıkmış sözlü edebiyat
ürünleridir.
Destanlar ve destansı öyküler,
ilkçağlardan beri, dünyanın her yerinde, gelenekleri sonraki kuşaklara aktarmak
için kolektif olarak yaratılmış edebî biçimlerdir.
Destanlar, efsanelerden sonra bilinen en
eski edebiyat türlerinden biridir. Yunanca “espos” sözcüğünden
gelmektedir. Destanlar; mitoloji, efsane, folklor ve tarihî öğeleri içerir.
Destanlar zaman ve mekân içinde iradesini elinde tutan kahraman-bilge
kişiliklerin efsanevî ve gerçek hayat hikâyeleri etrafında oluşmuş uzun,
didaktik (bilgi verici) hikâyelerden oluşur.
Destanlar, tarihsel olaylara bağlı
olmakla beraber, tarih sayılmayan, Türk edebiyatında ozanların “kopuz” denen
saz eşliğinde söyledikleri, toplumun ortak hayat görüşünü yansıtan, edebî
eserlerdir. Deprem, bulaşıcı hastalık, kuraklık, kıtlık, yangın gibi tabiî
afetlerin; göçler, savaşlar ve istilâlar gibi önemli olayların toplum
vicdanında derin yankılar uyandırması, destanların oluşumunda etkili olmuştur.
Destanların
Genel Özellikleri
·
Destanlar anonimdir, halkın ortak belleğinin ürünüdür, belli bir ulusun
özelliklerini yansıtır.
·
Genellikle manzum, yani şiir şeklindedir. Az olmakla beraber nazım-nesir
karışık olan destanlar da vardır. Ancak bazı destanlar, manzum şekilleri
unutularak günümüze nesir halinde ulaşmıştır.
·
Destanlarda olağan ve olağanüstü olaylar iç içedir. Bu olaylar toplumun
hafızasında iz bırakmış önemli olaylardır.
·
Destan kahramanları olağanüstü özelliklere sahiptir. Destanların büyük
çoğunluğunda yarı tanrısal nitelikler taşıyan bir ya da daha fazla kahramandan
söz edilir. Kişiler, olaylar, doğal varlıklar hep gerçek yaşamdaki
boyutlarından daha büyük, daha zengindir. Destan, bu kahramanın eylemleri
üzerine kurulmuştur.
·
Destanlar, tarihî ve sosyal olaylardan doğar, beslenir.
·
Destanlarda daha çok kahramanlık, yiğitlik, dostluk , aşk , ölüm , yurt
sevgisi konuları işlenir.
·
Genellikle birkaç bölümden oluşan destanlarda kahramanların olağanüstü
eylemleri coşkulu, törensel bir üslupla anlatılır.
·
Hemen bütün destanlarda uzun yolculuklar anlatılır. Özellikle sözlü
destanlarda uzun anlatı, betimleme ve konuşma bölümleri bulunur.
·
Destanlarda olay içinde olaya yer verilir.
·
Törensel söyleyişler ve kamusal duyarlılık hâkimdir.
·
Destanlar çok uzun manzum öykülerdir. Kırgızlara ait Manas destanı 400 bin
dizeden oluşur.
·
Her milletin destanı yoktur.Hazırlayan : Mustafa Şahin
DESTANLARIN
OLUŞUM AŞAMALARI
1-Doğuş
safhası: Bu safhada milletin hayatında iz bırakan önemli tarihî ve sosyal
olaylar, bu olaylar içinde yüceltilmiş efsanevî kahramanlar görülür.
2-Yayılma
safhası: Bu safhada, söz konusu olay ve kahramanlıklar, sözlü gelenek yoluyla
yayılır. Böylece bölgeden bölgeye ve nesilden nesle geçer.
3-Derleme
(yazıya geçirme) safhası:Bu safhada, sözlü gelenekte yaşayan destanı, güçlü bir
şair, bir bütün halinde derleyip manzum olarak yazıya geçirir. Çoğu zaman bu
destanların kim tarafından derlendiği ve yazıya geçirildiği belli değildir.
DESTAN
TÜRLERİ
Destanlar “doğal (tabiî) destanlar” ve “yapma
(yapay) destanlar” olmak üzere ikiye ayrılır.
a-
Doğal (sözlü) destanlar: Toplumun ortak malı olan ve birtakım olaylar
sonucu kendiliğinden oluşan destanlardır. Doğal destanların söyleyeni belli
değildir. Bu destanlar yazının henüz bulunmadığı ve yaygınlaşmadığı bir
kültürde doğup kuşaktan kuşağa sözlü olarak aktarıldıktan sonra yazıya
geçirilmiştir. Doğal destanlar, ozan ve şarkıcıların değişik zamanlarda
söylediği şarkı ve şiirlerin bütünleşerek işlenmesiyle oluşturulur.
b.
Yapma (edebî) destanlar: Bir şairin, toplumu etkileyen herhangi bir olayı
tabiî destanlara benzeterek söylemesi sonucu oluşan destanlardır. Bunlar,
belirli bir yazar tarafından eski örneklere uygun olarak ve okunmak üzere
kaleme alınmış destanlardır.
Ø
NOT: Yapay destanların doğal
destanlardan farkı anonim özellik taşımamasıdır.
