SINAV KAZANDIRAN EDEBİYAT BİLGİLERİ-
Sevgili
öğrenciler, aşağıda gerek deneme sınavlarında gerek yazılılarda gerekse merkezi
sınavlarda en çok karşımıza çıkan bilgileri derledim. Aşağıda ayrıntı diyebileceğimiz bilgi
bulunmamaktadır. Ders kitaplarına çalıştıktan sonra bu bilgileri sınav öncesinde
dikkatle okumanızı tavsiye ediyorum.
Adem KARAÇELİK
T.D.E. Öğretemeni
1. Mensur
şiirin ilk örneklerini Servet-i Fünun döneminin en önemli sanatçılarından Halit Ziyah
Uşaklıgil “Mensur Şiirler” adlı eserinde vermiştir.
2. Türk
edebiyatında mensur
şiir türündeki bazı eserler şunlardır:
- Halit Ziya Uşaklıgil = Mezardan Sesler.
- Mehmet Rauf = Siyah İnciler
- Yakup Kadri
= Erenlerin Bağından, Okun Ucundan
- Ruşen Eşref Ünaydın = Damla Damla
- Sabahattin Kudret Aksal = Mavi
3. Şiirden bağımsız olan, tek başına bir anlam
taşıyan dizelere “azade mısra (mısra-ı azade) denir.
4. Şiirin tek başına dilden dile dolaşan,
hafızalarda yer eden en güzel dizesine “mısra-ı berceste” denir.
5. Edebiyatımızda aruz ölçüsü ilk kez Kutadgu Bilig
adlı eserde kullanılmıştır.
6. Kısa bir
heceyi, ölçü gereği uzun okumaya imale denir. İmale, bir aruz kusurudur.
7. Zihaf, uzun
bir heceyi, ölçü gereği kısaltmaktır. Zihaf, bir aruz kusurudur.
8.
Vasl (Ulama) , Ünsüzle biten bir sözcüğün son ünsüzünü, ondan sonra gelen ve ünlüyle
başlayan sözcüğün ilk hecesine bağlamaktır.
9. Takti (Kesme),
Aruz ölçüsünde duraklardaki kesmedir. Aruz ölçüsünde duraklar sözcükleri
bölebilir.
10. Med, bir
uzun heceyi, bir uzun bir kısa hece yapmaktır.
11. Serbest
(Ölçüsüz) şiirin ilk örneklerini Abdülhak Hamit Tarhan, 1913 yılında “Validem”
adlı eserinde vermiştir.
12. Lirik Şiir,
Duygusal yönü ağır basan şirlerdir. Bu şiirlerde coşkulu bir anlatım vardır.
13.
Epik Şiir,
Savaş, kahramanlık gibi konuları işleyen şiirlerdir.
15. Birkaç
çobanın karşılıklı konuşmaları yoluyla oluşturulan pastoral şiirlere “eglog”
denir.
16. Bir
çobanın ya da ozanın ağzından kır yaşamının güzelliğini, çekiciliğini anlatan
pastoral şiirlere “idil” denir.
17. Didaktik Şiir,
düşüncenin ağır bastığı, bilgi vermeyi amaçlayan öğretici şiirleridir.
18. Satirik Şiir,
Toplum yaşamındaki yanlışlıkları, düzensizlikleri, eksikleri, kişilerin
yanlışlarını alaylı bir dille
anlatan şiirlere ‘Satirik Şiir’ denir.
19. Satirik
şiirler, Divan edebiyatında “hicviye” , Halk edebiyatında “taşlama” adıyla anılır.
20. Dramatik Şiir,
manzum tiyatro yapıtlarındaki şiirlerdir. Hayatın acıklı, komik, korkunç
yönlerini konu edinir.
21. Koşuklar,
Aşık edebiyatındaki koşmaların karşılığıdır. Bu nedenle koşmayla koşuk
arasında çeşitli bakımlardan benzerlikler vardır.
22. Bilinen en eski sagu,
Alp Er Tunga
Sagusu’dur.
23. Sagunun
Halk edebiyatındaki karşılığı ağıt, Divan edebiyatındaki benzeri (karşılığı) mersiyedir.
24. Sav, günümüzdeki
atasözünün
karşılığıdır.
25. Mani, genellikle
tek dörtlükten oluşur. 7’li hece ölçüsüyle oluşturulur. Konuya giriş için
söylenen ilk iki dizeye “doldurma dize” denir. Asıl düşünce, ileti ise son
iki dizede bulunur.
26.Türkü,genellikle üçer ya da dörder dizeli bentler ve her
bendin sonunda tekrarlanan “kavuştak” ya da “bağlama” adı verilen nakarat
dizelerinden oluşur.
27. Divan
edebiyatında manzum olarak oluşturulan bilmecelere “lugaz” denir.
28.
Koşmalar, konularına göre şu türlere ayrılır :
Koçaklama : Kahramanlık, savaş gibi konuları işleyen koşmalardır.
Taşlama : Herhangi bir kişiyi ya da toplumdaki aksaklıkları
eleştiren koşmalardır.
Ağıt : Bir kişinin ölümünden duyulan acıyı dile getiren
koşmalardır.
29. Koşma
nazım biçimi, İslamiyet öncesi Türk edebiyatındaki “koşuk” ; Divan edebiyatındaki “gazel”
ile benzerlik gösterir.
30. Semainin
koşma
nazım biçiminden ayrılan yönleri kendine özgü bir ezgiyle söylenmesi ve 8’li
hece ölçüsüyle oluşturulmasıdır.
31. Kimin
tarafından yazıldığı bilinmeyen destanlara
doğal destan,
yazarı bilinen destanlara yapay destan denir.
*Bozkurt – Doğal Destan
(Göktürk)
*Türeyiş – Doğal Destan
(Uygur)
*Nasihat Destanı – Yapay
Destan (Karacaoğlan)
*Genç Osman Destanı – Yapay
Destan (Kayıkçı Kul Mustafa)
* Çanakkale Şehitlerine –
Mehmet Akif Ersoy
* Üç Şehitler Destanı – Fazıl
Hüsnü Dağlarca
32.
İlahiler, Bektaşilikte “nefes” ; Alevilikte ise “deme” adını alır.
33. Nutuk, tarikata
yeni giren dervişlere yol göstermek, onları bilgilendirmek amacıyla söylenen
didaktik şiirlerdir.
34. Şathiye,
Tanrıyla konuşur gibi söylenen, inançlardan alaycı bir dille söz edilen
şiirlerdir.
35. Hikmet,
dini ,ahlaki, felsefi konuları işleyen öğüt şiirleridir.
36. Gazeller,
aruz ölçüsüyle, 5-15 beyit arasında oluşturulur.
Gazelin ve kasidenin uyak düzeni “aa/ba/ca/da… ”biçimindedir.
37. Gazelin ilk
beyitine “matla”
, son beyitine “makta”
, en güzel beyitine “beyt’ül-gazel” , şairin mahlasını (takma adını)
söylediği beyte
“taç beyit” denir.
38. Divan
edebiyatında parça
güzelliği benimsendiği için gazellerde de genellikle konu birliği yoktur.
Beyitleri arasında konu birliği olan gazellere “yek – ahenk gazel” denir. Bütün
beyitleri birbirinden güzel olan gazellere ise “yek – avaz gazel” denir.
39. Bazı
gazeller beyitler tam ortasından bölünerek dörtlük biçimine getirilir. Bu
şekilde oluşturulan gazellere “musammat gazel” denir.
40. Kaside,
din ve devlet büyüklerini övmek için yazılan ve bir karşılık beklenen
şiirlerdir. Beyitlerle oluşturulur, gazel gibi (aa/ba/ca …) uyaklanır. Beyit sayısı
genellikle 33-93
arasında değişir.
41.
Methiye,
kasidenin en önemli bölümüdür. Kasidenin sunulduğu kişinin övüldüğü bölümdür. Bu
bölüm kasidenin en uzun bölümüdür.
42. Tegazzül,
kasidenin arasında kullanılan, onunla aynı ölçü ve uyakta olan gazeldir.
43. Fahriye,
şairin kendini övdüğü bölümdür.
44. Mesnevi,
divan edebiyatının en uzun nazım biçimidir. Uzun aşk öyküleri ve dini,
tasavvufi, ahlaki öyküler genellikle mesnevi nazım biçiminde yazılmıştır. (aa/bb/cc/dd …)
uyaklıdır.
45.
Beş mesneviden oluşan eserlere “hamse”
denir.
46.
Edebiyatımızdaki ilk mesnevi Yusuf Has Hacip‘in Kutadgu Bilig
adlı eseridir. Türk edebiyatının önemli mesnevilerinden bazıları şunlardır :
Garipname
---------- Âşık Paşa
İskendername
------ Ahmedi
Harname
------------ Şeyhi
Mantıku’t Tayr ------ Gülşehri
Hayriye
------------- Nabi
Hayrabad
----------- Nabi
Hüsn ü Aşk
--------- Şeyh Galip
47. Müstezat, gazelin dizelerinin her birinin ardına kısa dizeler
eklenerek yazılan şiir biçimidir. Eklenen bu kısa dizelere “ziyade” adı verilir.
48. Terkib-i bentin
edebiyatımızdaki en güzel örneklerini Bağdatlı Ruhi, ve Ziya Paşa vermiştir.
49. Bir
şairin, başka bir şairin şiirini konu ve biçim yönünden örnek alarak aynı ölçü,
aynı uyak ve aynı redifle yazdığı benzer şiire “nazire” adı verilir.
50. Terci-i bendin
edebiyatımızdaki en güzel örneklerini Ziya Paşa ve Şeyh Galip vermiştir.
51. Rubainin
Dünya edebiyatındaki en büyük ustası Ömer Hayyam’dır.
52. Türk
şairlerin, Halk edebiyatı ürünü olan maniden
etkilenerek Divan edebiyatına kazandırdıkları nazım biçimi tuyuğdur.
53. Türk
edebiyatında tuyuğ
nazım biçiminin en önemli ustaları Kadı Burhanettin ve Ali Şir Nevai’dir.
53. Türk
şairlerin türküden etkilenerek Divan edebiyatına kazandırdıkları nazım biçimi şarkıdır.
54. Şarkı nazım
biçiminin öncüsü ve en
başarılı temsilcisi, 18.yüzyıl sanatçısı, Lale Devri şairi Nedim’dir.
55. Mersiye,
Divan edebiyatında önemli bir kimsenin ölümünden duyulan üzüntüyü dile getiren
şiir türüdür.
56. Hicviye,
Divan edebiyatında herhangi bir kişiyi, olayı, durumu yermek (eleştirmek) için yazılan
şiirlerdir. Hicvin en başarılı örneklerini Nef’i vermiştir.
57. Allah’ın
varlığını, birliğini işleyen şiirlere Divan edebiyatında tevhit denir.
58. Münacat,
Allah’a yalvarış, yakarış şiirleridir.
59. Hz.
Muhammed’i övmek ona olan sevgiyi anlatmak için yazılan şiirlere naat
denir.
60. Hz
Muhammed’in doğumunu anlatan şiirlere mevlid denir..
61. Mevlid
türünün en başarılı örneğini Süleyman Çelebi Vesiletü’n-Necat adlı eseriyle
vermiştir.
62. Sone
nazım biçimi Türk edebiyatında ilk kez
Servet-i Fünun döneminde kullanılmıştır.
63. Dante’nin
İlahi Komedya
adlı eseri terzarima
nazım biçiminin en önemli örnekleri arasında yer alır.
64. Servet-i Fünun döneminde müstezat serbestleştirilerek serbest müstezat adında yeni bir nazım biçimi
oluşturulmuştur.
65. Serbest
müstezat, aruz ölçüsünün klasik kalıplarının bozulmasıyla oluşturulan bir nazım
biçimidir. Serbest müstezatta aynı şiirde birden çok aruz kalıbı bir arada bulunur.
66.
Serbest müstezatın
en başarılı örneklerini Tevfik Fikret, Cenap Şahabettin ve Ahmet Haşim
vermiştir.
67. İnsan
dışındaki varlıkların konuşturulmasına dayalı olan söz sanatına İntak
(Konuşturma) denir.
68. İntak
sanatının olduğu her yerde “teşhis” de vardır.
69. Şiirde satır başlarındaki harflerle yukarıdan
aşağı anlamlı kelimeler oluşturma sanatına “akrostiş” denir.
70. Türk
edebiyatında ilk
makaleyi “Şinası” yazmıştır. Bu makale “Tercüman-ı Ahval” gazetesinde “Mukaddime”
adıyla yayımlanmıştır.
71. Fıkra
türünün ilk başarılı örneğini Ahmet Rasim vermiştir.
72. Fıkra ile makale arasındaki temel fark fıkranın bir
düşünceyi kanıtlama
amacı gütmemesine karşılık makalenin kanıtlama amacı gütmesidir.
73. Deneme
türünün öncüsü Fransız yazar Montaigne’dir. Edebiyatımızda ise en
başarılı denemeci Nurullah Ataç’tır.
74. Sohbet (söyleyişi) türüyle deneme türü arasındaki temel fark şudur : Sohbet türünde yazar karşısındakiyle konuşuyormuş gibi
(senli benli anlatım) yazar.Deneme türünde yazar kendiyle konuşuyormuş gibi (benli
anlatım) yazar.
75. Türk
edebiyatında anı türünün ilk
örneği olarak Babürşah’ın
Babürname
adlı eseri kabul edilir.
76. Seydi Ali Reis’in
Mirat’ül –
Memalik adlı eseri ilk gezi (seyahatname) eserlerimizdir.
77. Biyografi
türüyle benzerlik gösteren eserlere divan edebiyatında “tezkire” denir. Ayrıca
peygamberlerin yaşamlarını anlatanlara “siyer”
denir.
78. İlk
tezkireyi
15.yüzyılda Çağatay edebiyatının büyük şairi Ali Şir Nevai Mecalisü’n Nefais adıyla yazmıştır.
79. Otobiyografiyle biyografi arasındaki fark;
otobiyografide
yazar, kendi hayatını anlatırken; biyografide yazar, başka birini hayatını
anlatır.
80. Fuzuli’nin Şikayetname
adlı düzyazı örneği, edebi mektup türünün
gerçek anlamda ilk örneklerindendir.
81. Mektup
türünü kullanarak roman yazma tekniğini ilk kez Hüseyin Rahmi “Mutallaka” adlı
romanında denemiştir. Halide Edip Adıvar’ın
“Handan”
adlı romanı da mektuplardan oluşur.
82. Masallarda “Bir
varmış bir yokmuş.” diye başlayan bölüme döşeme adı verilir.
83.
Hayvanları konuşturma sanatına fabl denir.
84. Fablın bilinen
en eski örneği Hint edebiyatında Pançantahtra (Arapça çevirisi Kelile ve Dimne); eski Yunan
edebiyatında ise Aisopos masallarıdır.
85. Batı’da La Fontaine
fabl
türünün en ünlüsüdür.
86. Olayın hikayesinin kurucusu Fransız Guy de
Maupassant’tır. Bizim edebiyatımızda da olay hikâyesinin en büyük
temsilcisi Ömer Seyfettin’dir.
87. Durum hikayesinin
dünya edebiyatındaki kurucusu Anton Çehov’dur.
Bizim edebiyatımızda durum hikayesinin en önemli yazarları
şunlardır; Sait Faik Abasıyanık,
Memduh Şevket Esendal…
88. Hikaye (öykü)
türünün dünya edebiyatındaki ilk örneklerini İtalyan yazar Boccacio’
“Decameron” öyküleri ile vermiştir.
89. Türk
edebiyatının ilk yazılı metinleri Göktürk Yazıtlarıdır.
(Orhun Abideleri)
90. Dede Korkut
Hikayeleri desten
geleneğinden halk öykücülüğüne geçişin ilk izlerini taşır.
91. Hikaye
türünün Batılı anlamda ilk sağlam ve güzel örneği Samipaşazade Sezai’nin “Küçük Şeyler” adlı yapıtıdır.
92. Töre romanı
gelenek ve görenekleri anlatan romanlardır.
93. Egzotik roman,
yabancı
ülkelerin doğa ve insanlarını anlatan roman türüdür.
94. Tezli roman
belli bir düşünceyi savunan romandır.
95. Monolog, kişinin kendi kendisiyle konuşmasıdır.
96. Diyalog
kişilerin karşılıklı konuşmasıdır.
97. Cervantes’in Don Kişot adlı eseri dünya edebiyatında yazılan ilk
romandır.
98. İlk çeviri
romanımız, Yusuf Kamil Paşa’nın 1859’da Fenelon’dan çevirdiği Telemaque ( Telemak)
adlı romandır.
99. İlk
yerli roman, Şemsettin Sami’nin “Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat” adlı eseridir.
100. İlk
edebi romanımız Namık Kemal’in “İntibah” adlı eseridir.
101. İlk gerçekçi (realist) roman Recaizade Mahmut Ekrem’in “Araba Sevdası”dır.
102. Batılı
anlamda ilk edebi, kusursuz ve realist romanlar, Halit Ziya Uşaklıgil’in “Mai ve Siyah”
ve “Aşk-ı Memnu” adlı romanlarıdır.
103. İlk
psikolojik roman,
Mehmet Rauf’un
“Eylül”
adlı romanıdır. En başarılı psikolojik romanımız, Peyami Safa’nın “9.Hariciye Koğuşu”dur.
104. İlk Tezli Roman Yakup Kadri Karaosmanoğlu’nun “Yaban”
adlı eseridir.
105. İlk köy romanı, Nabizade Nazım’ın “Karabibik”
romanıdır.
106. İlk tarihi roman
Namık Kemal’in “Cezmi” romanıdır.
107. Antik
tiyatronun iki türü olan trajedi ve komedinin kaynağı Bağ Bozumu Tanrısı Dionysos adına yapılan
törenlerdir.
108. Yaşamın
acıklı yönlerini kendine özgü kurallarla sahnede yansıtmak; ahlak, erdem örneği
göstermek için yazılmış manzum tiyatro eserine trajedi denir.
109. İzleyiciyi
güldüren,
eğlendiren ve eğlendirirken düşündüren tiyatro türüne komedi denir.
110. Abartılı
hareketlerle sivri esprilerle güldürmeyi amaçlayan komedilere fars(kaba güldürü),
gerçekte güldürücü olmayan bir olayı gülünçleştirerek işleyen komedilere parodi
yergiye dayanan komedilere satir, bir kişinin karakterini ortaya koymak için
yazılan komedilere karakter komedisi denir.
111. Töre komedisi,
toplumun gülünç ve aksak yanlarını konu
alan komedidir. Moliere’in
Gülünç Kibarlar, Gogol’un Müfettiş Şinasi’nin Şair Evlenmesi adlı
eseri töre komedisidir.
112. Yaşamın
acıklı ve gülünç yönlerini bir arada yansıtan tiyatro türüne dram
denir.
113. Shakespeare,
klasik tiyatronun zaman ve yer birliği kurallarını yıkmıştır. Ayrıca acıklı ve gülünç
olayları sahnede iç içe vererek dramın ilk örneklerini vermiştir.
114. Fransız
romantiklerinden Victor Hugo “Cromwell” adlı eserinin ön sözünde dramın
özelliklerini açıklar.
115. Epik
tiyatro Bertolt
Brecht tarafından geliştirilmiştir.
116. Epik tiyatroda
seyircinin gerçek yaşamından kopup kendini oyuna kaptırması önlenir. Bunun
için, olaylar arasında amaçlı kopukluklar yaratılır.
117. Türk
tiyatrosunda Haldun
Taner, “Keşanlı Ali Destanı” adlı eseri ile epik tiyatro
örneği vermiştir.
118. Türk
tiyatrosunda, batılı anlamda ilk eser, Şinasi’nin Tanzimat döneminde
yazdığı “Şair Evlenmesi” adlı bir perdelik
komedidir.
119. Sahnelenen ilk
tiyatro ise Namık Kemal’in “Vatan Yahut Silistre” adlı eseridir.
120. Ortaoyununun
en önemli iki kişisi Kavuklu ve Pişekar’dır. Kavuklu, Karagöz oyunundaki Karagöz’ün, Pişekar da Hacivat’ında karşılığıdır.
122. Meddahlık
için tek kişilik
tiyatro diyebiliriz.
123. Karagöz
ve Ortaoyunun Meddah oyunu ile farkı; Meddah oyunun tek kişilik gösteri olmasıdır.
124. Koşukların
ilk örneklerine Kaşgarlı Mahmut’un Divan-ı Lügati’t Türk adlı eserinde
rastlıyoruz.
125.
İslamiyet öncesindeki sagu; Halk edebiyatında “ağıt”, Divan edebiyatında “mersiye”
adını alır.
126.
İslamiyet öncesindeki Sav; Halk edebiyatında “atasözü” Divan edebiyatında ise “Darb-ı mesel”
adını almıştır.
127. İlk
Müslüman Türk Devleti Karahanlılardır.
128. Kırgızların “Manas
Destanı” dünyanın en uzun destanıdır.
129. Dünya
Destanları;
1-Şehname: İranlıların destanı olup “Firdevsi” tasarından yazıya geçirmiştir.
2-Mahabarata, Ramayana: Hintlilerin doğal destanlarıdır.
3-Şinto:
Japonların doğal destanıdır.
4-Kalevela:
Finlilerin doğal destanıdır.
5-İlyada ve Odysseia: Yunanlıların doğal destanı olup “Homeros” yazıya geçirmiştir.
6-İgor:
Rusların doğal destanıdır. Destanda Kıpçaklar ile Ruslar arasındaki savaşlar
anlatılır.
7-Nibelungen :
Almanların bu doğal destanında Hun-Germen savaşları anlatılır.
8-Cihanson de Roland: Fransızların bu doğal destanlarında Fransızlar ve
Müslümanlar arasındaki savaşlar anlatılır.
9-Anaid:
Latinlerin doğal destanı olup “Virgillus”
yazıya geçirmiştir.
10-Gılgamış:Sümerlerin
doğal destanıdır.
Yapma (Suni) Destanlar:
1-Aeneis:Vergillus (Latin edebiyatı)
2-Henriad: Voltaire (Fransız edebiyatı)
3-Oslusiçdas:
Camoens (Portekiz edebiyatı)
4-Kaybolmuş Cennet: Milton (İngiliz edebiyatı)
5-Kurtarılmış Kudüs:Tasso (İtalyan edebiyatı)
6-Çılgın Orlando: Ariosto (İtalyan edebiyatı)
7-İlahi Komedya: Dante (İtalyan edebiyatı)
8-Çanakkale Şehitlerine: M.Akif Ersoy (Türk edebiyatı)
9-Üç Şehitler Destanı: F.Hüsnü Dağlarca (Türk edebiyatı)
10-Selçuk Name:
Yazıcıoğlu Mehmet
130. Türkler
sırasıyla; Göktürk,
Uygur, Arap ve Latin alfabesini kullanmışlardır
131. Yazılı edebiyatımızın ilk şiirleri Uygur
Türkçesiyle eser vermiş olan Aprınçur Tigin’e aittir. Diğer bir deyimle
Aprınçur Tigin bilinen ilk şairimizdir.
132. Orhun Kitabeleri’nin
yazarları Vezir
Bilge Tonyukuk ve Yollug Tigin’dir.
133. Göktürk yazıtları
( Orhun Kitabeleri) İlk kez Danimarkalı bilgin Thomsen tarafından okunmuştur.
134. Uygur Alfabesiyle
yazılan önemli iki eser “Altun Yaruk”
ve “Sekiz Yükmek”
adlı eserlerdir.
135.
İslamiyet etkisinde yazılan ilk eserimiz “Kutadgu Bilig”
Yusuf Has Hacip tarafından 1070’te kaleme alınmıştır.
136. “Kutadgu Bilig” Türk edebiyatında
aruz
ölçüsüyle yazılan ilk eserdir.
137. “Kutadgu Bilig” Edebiyatımızın ilk mesnevisidir.
138. Divan-ı Lügati’t
Türk, Araplara Türkçeyi öğretmek ve Türkçenin zengin bir dil olduğuna
ıspatlamak amacıyla “Kaşgarlı Mahmut” tarafından kaleme alınmıştır.
139. Divan-ı Lügati’t
Türk, Türkçenin ilk sözlüğü ve dilbilgisi kitabıdır.
140. Atabet’ül Hakayık ”Gerçeklerin
Eşiği” anlamına gelen eser,
12.yüzyılın başlarında Edip Ahmet Yükneki tarafından Hakaniye lehçesi ile kaleme
alınmıştır. Eser aruz ölçüsü ve mesnevi nazım biçimiyle yazılmıştır.
141. Divan-ı Hikmet,
12.yüzyılda Türk tasavvuf edebiyatının kurucusu Türkistanlı Hoca Ahmet Yesevi
tarafından kaleme alınmıştır. ”Hikmet”, Ahmet Yesevi’nin şiirlerine verdiği
isimdir. Nazım birimi dörtlük olan eser, koşma nazım biçimi ve hece vezniyle
yazılmıştır.
142. Halk
şairlerinin hayat hikayeleri ve şiirleri “Cönk” adı verilen eserlerde toplanmıştır.
143. Divan
edebiyatçılarının dili ; Arapça, Farsça ve Türkçenin karışımından doğan Osmanlıcadır.
Şiirlerde ölçü olarak da “aruz ölçüsü” kullanılmıştır.
144. Sinan Paşa’nın
“Tazarruname’si”
süslü nesrin en önemlisidir.
145. Hikemi (Didaktik)
Şiir Akımının edebiyatımızdaki öncüsü ve en güçlü temsilcisi Nabi’dir.
Bu yüzden Hikemi şiir akımı, “Nabi ekolü” olarak da bilinir.
146. Mahallileşme akımı,
halk söyleyişi ile divan tarzı söyleyişinin birleşiminden doğmuştur. Bu akımın
en etkili örnekleri 18.yüzyılda Nedim’le
verilmiştir.
147. Hoca Dehhani , Divan şiirinin bilinen ilk şairidir.
148. Çarhname, Dini-ahlaki öğütlerin verildiği didaktik bir
manzumedir.(Ahmed
Fakih)
149. Mevlana
manzum ve mensur eserlerini Farsça yazmıştır. Onun Arapça gazelleri de vardır.
150. Makalat,
Tasavvufi düşüncelerin anlatıldığı bu eser
Arapça kaleme alınmıştır. (Hacı Bektaşi)
151. Yunus Emre
Tasavvuf edebiyatındaki “ilahi”nazım türünün en önemli ustasıdır. 1995 yılı
UNESCO tarafından “Yunus Emre Sevgi Yılı” olarak ilan edilmiş Yunus
Emre’nin Risaletin Nushiye adlı eseri mesnevi nazım şekli ile
yazılmıştır.
152. Mantıku’t- Tayr,
Gülşehri tarafından
Ünlü İranlı mutasavvıf Ferüdiddin Attar’ın
aynı adı taşıyan eserinden çevrilmiştir.
153. Aşık Paşa
, en önemli eseri olan “Garipname”de Türkçeye önem verilmesi gerektiğini
belirtmiş, eserini bilinçli olarak Türkçe yazmıştır.
154. Ahmedi’nin İskendername ve Cemşid’ü Hurşit olmak üzere iki
önemli eseri vardır.
155. Azeri
sahasında yetişmiş ünlü sanatçı Nesimi, Hurufilik mezhebinin öncüllerindendir. O, Halep’te
inancı yüzünden derisi yüzülerek öldürülmüştür.
156. Kadı Burhanettin,
kadılık, vezirlik hükümdarlık yapmış; alim ve şair bir devlet adamıdır. O,
Divan edebiyatında Türk nazım şekillerinden olan “tuyuğ”un başarılı örneklerini
kazandırmıştır.
157. Kitab-ı
Dede Korkut (Dede
Korkut Hikayeleri), Destan geleneğinden halk hikayesine geçişin ilk
izlerini taşıyan bu eser, bir önsöz ve on iki hikayeden oluşmaktadır.
158. Ali Şir Nevai,
Muhakemet’ ül Lügateyn adlı eserinde Türkçe ile Farsçayı karşılaştırarak, Türkçenin
Farsçadan daha üstün olduğunu savunmuştur. Mecalisün Nefais adlı eseri ise Türk edebiyatında
varlığı bilinen ilk şairler tezkiresidir.
159. Şeyhi’nin
Harname
adlı eseri mesnevi
nazım şekliyle yazılmış olup Divan edebiyatının
en önemli hiciv
örneğidir.
160. Süleyman Çelebi,
Divan edebiyatındaki yerini “Vesiletün Necat” adlı mevlidiye almıştır. Onun bu eseriyle
edebiyatımızda “mevlit”
yazma çığırı açılmıştır.
161. Avni
mahlasıyla şiirler yazan, Osmanlı Padişahı Fatih Sultan Mehmet’tir.
162. Adli mahlasıyla şiirler yazan, 8. Osmanlı padişahı 2.Beyazıt’tir.
163. Mercimek Ahmet
‘in en önemli eseri “Kabusname”dir.
164. Fuzuli, ıstırabın
insan ruhunu olgunlaştıracağını, ıstırapların da en büyüğünün aşk ıstırabı
olduğunu söyleyerek, şiirlerini aşk acısıyla dile getirmiştir.
Eserleri:
-Su Kasidesi: Hz Peygamber’e olan sevgisini dile getirdiği
şiiridir.
-Şikayetname: Türk edebiyatındaki en önemli edebi mektuplardan
biridir.
165. Baki,
Anadolu ve Rumeli kazaskerlerinde bulunmuş, çok istediği halde şeyhülislam
olamamıştır. “Sultanuş
Şuara” unvanıyla bilinmiştir.
Kanuni
Mersiyesi, Kanuni’ nin ölümü üzerine terkib-i bent biçiminde kaleme
aldığı eseridir.
166. Muhubbi
mahlasıyla şiirler yazan, Osmanlı padişahı Kanuni Sultan Süleyman’dır.
167. Babürşah,
16.yüzyılda Çağatay sahasında eser veren önemli isimlerden biridir. Onun “Babürname”
adlı eseri, Türk edebiyatının anı (hatıra) türündeki ilk
örneklerindendir.
168. Nefi, önemli bir “kasideve hiciv” şairidir. Döneminin devlet
adamalarını sert bir şekilde hicveden sanatçı, Bayram Paşa tarafından
boğdurularak öldürülmüştür. Siham-ı Kaza,
Türk hiciv edebiyatının en önemli eserlerindendir.
169.
17.yüzyıl Divan edebiyatımızın en büyük didaktik şairi Nabi’dir. O “Hikemi tarzı” yani “hikmetli ve
öğretici” şiir geleneğini başlatmıştır. “Nabi Ekolü” olarak bilinen bir akımın
kurucusudur.
Eserleri:
Hayriyye Hayrabat, Surname, TuhfetülHarameyn, Münşeat…
170. Naili ve
Neşati, Sebk-i
Hindi’nin edebiyatımızdaki en başarılı temsilcilerindendir.
171. Aşık Ömer
ve Gevheri Halk edebiyatı şairlerinden olup Divan edebiyatının
etkisinde kalmışlardır.
172. 17.
Yüzyıl Halk edebiyatı sanatçılarından olan Kayıkçı Kul Mustafa Yeniçeri Ocağı’ndan
yetişmiştir. Genç
Osman Destanı onun en önemli eseridir.
173. Katip
Çelebi Eserleri: Cihannüma,
Fezleke, Keşfü’zünun, Mizahul Hak.
174. Evliya Çelebi’nin “Seyahatname” adlı eseri edebiyatımızdaki en önemli
gezi yazıları arasındadır.
175. Lale Devri
dönemi olarak bilinen zevk ve eğlence içinde geçen yaşantısı 18.yüzyıl
edebiyatının ayrılmaz bir parçasıdır. Bu dönemde yaşamış olan Nedim neşe
ve coşku şairidir. Şiirlerinde tamamen din dışı konuları işleyen Nedim “şarkı”
türünün bulucusudur.
176. 18.yüzyılda
Halk edebiyatının etkisiyle Divan şiirine “şarkı” nazım şekli girmiştir.
177. Divan
edebiyatında Şeyh
Galip ve Nedim gibi önemli sanatçılar da hece vezniyle
şiirler yazmıştır.
178. Divan
edebiyatının son büyük şairi “Şeyh Galip”tir. Şeyh Galip’in şiirlerinde Sebk-i
Hindi akımının etkisi görülür. Şeyh Galip’ in en önemli eseri “Hüsn-ü Aşk” tır.
179. Dadaloğlu,
Toroslarda yaşayan göçebe Avşar boyu Türkmenlerindendir. Bu boy devlet
tarafından yerleşik hayata geçirilmeye çalışılmış ve Dadaloğlu da buna karşı
çıkarak bu olaylar üzerine şiirler yazmıştır.
180. Bayburtlu Zihni’nin
en önemli eseri“Sergüzeştname”
dir.
181. Sümmani,
Hayali sevgilisi Gülperi’yi bulmak için Uzakdoğu ülkelerini gezmiştir.
Adem KARAÇELİK
T.D.E. ÖĞRETMENİ