Lale Devri ve İstiklal Savaşı yıllarındaki sosyal, kültürel ve siyasi ortam hakkında bilgi edininiz. Sınıfa bu dönemlere ait edebî metinler getiriniz.
Lâle Devri’nde Sosyal ve Kültürel Hayat
Lâle Devri, Osmanlı Devleti’nde, 1718 yılında Avusturya ile imzalanan Pasarofça Antlaşması ile başlayıp, 1730 yılındaki Patrona Halil isyanı ile sona eren dönemdir. Bu dönemin padişahı III. Ahmet, sadrazamı Nevşehirli Damat İbrahim Paşa’dır. “Zevk ve sefâ" devri olarak bilinir. Adını, o dönemde İstanbul'da yetiştirilen ve zamanla ünü dünyaya yayılan lale çiçeklerinden alır. Bu dönem gerileme dönemine dahil olmaktadır.
Lale Devri’nde savaş yapılmamış, kültürel ve sosyal etkinliklere daha çok önem verilmiştir. Bu dönemde ilk matbaa kurulmuş, Avrupa devletlerinde ilk elçilikler açılmış, Batı'nın mimari ve süsleme sanatları ilk kez uygulanmıştır. Lale Devri’nin en büyük nakkaşı Levnî'dir.
Lale Devri, başta padişah ve çevresi olmak üzere İstanbul halkı için bir eğlence dönemi olarak dikkat çeker. İstanbul’un ormanlık alanlarında ve boğaz kıyılarında gezinti yerleri yapılmış, buralarda birçok kültür etkinliği yapılmıştır. Sandallarla Boğazın serin sularında romantik turlar moda haline gelmiştir. Şiire büyük bir önem verilmiştir. Dönemin en büyük şairi Nedim’dir. İstanbul insanının o dönemdeki günlük yaşamı, zevkleri ve sosyal ilişkileri Nedim'in şiirlerinde açıkça görülmektedir.
Lale Devri, Osmanlı Devleti'nin eğlence ve sanata aşırı harcamalar yaptığını ve fetihlerin durduğunu öne süren Patrona Halil adındaki bir yeniçeri komutanının çıkardığı ayaklanma ile sona ermiştir.
İstiklal Savaşı Yıllarında Sosyal ve Kültürel Hayat
Osmanlı Devleti'nin çöküş sürecini hızlandıran I. Dünya Savaşı 20. yüzyılın başında geniş bir coğrafyaya yayılmış ve nihayet 1920’lerin başında Osmanlı Devleti de savaşa dâhil olmuştur. Sevr Antlaşması ve sonrasında Mondros Mütarekesi ile siyasi gücünü iyice kaybeden Osmanlı, artık Batılı devletlerin parsellediği bir toprak parçası haline gelmiştir.
istiklal Savaşı öncesinde İstanbul halkı büyük bir ümitsizlik içindeydi. Padişah, İstanbul'un işgal edilmesiyle tamamen İngilizlerin kontrolü altına girmiş, işgal güçlerinin izni olmadan hiçbir faaliyet hatta hiçbir yazışma yapılamaz olmuştu. Böyle bir ümitsizlik ortamında Mustafa Kemal gizlice Anadolu’ya geçerek halkı mücadeleye hazırlamış ve işgale karşı savaşlar başlamıştır.
Savaş yıllarında İstanbul'da çeşitli düşünce akımları önem kazanmış, bunlardan en çok Türkçülük ve İslamcılık etkili olmuştur. Halk bir yandan Kurtuluş Savaşı’nın heyecanını duyarken bir yandan da ekonomik sıkıntılar yaşamaktadır. Bu dönemin yazarları, eserleriyle halkı Milli Mücadele’ye motive etmiştir. Devlet kurumları işlevini yitirmiş olsa da toplumda güçlü bir kaynaşma ve mücadele duygusu hakim olmuştur. Bu birlik anlayışının oluşmasında edebiyat önemli bir görev üstlenmiştir.
LÂLE DEVRİ (1718 - 1730)
Osmanlı devletinin egemen olan anlayış zevk, sefa ve eğlence dönemi olan Lale devridir. Bu dönemde Osmanlı savaşlardan uzak durmuş, saray ve çevresindeki bürokratlar eğlenceyle vakit geçirir olmuşlardır. Bütün ekonomik dayanağı vergiler ve savaştan elde ettiği ganimetler olan Osmanlı artık gerilemeye başlamış ve halk arasında ekonomik sıkıntılar belirginleşmiştir. Fakat padişah ve çevresi gelen bu tepkilere kayıtsız kalması zaman içerisinde sosyal bir patlamaya dönüşmüş ve Patrona Halil İsyanı ile bu dönem kanlı bir şekilde sonlanmıştır. Bu dönemde bir lale tohumuna binlerce altın verildiği bilinmektedir. Yine en çok olarak saraylar ve köşkler yapılmaktadır. Gezi yerleri çok meşhurdur ki şiirde de geçen Sa’d-âbâd, Feyz-âbâd, Asaf-âbâd bu dönemin en önemli gezi yerleridir.
Osmanlı devletinin egemen olan anlayış zevk, sefa ve eğlence dönemi olan Lale devridir. Bu dönemde Osmanlı savaşlardan uzak durmuş, saray ve çevresindeki bürokratlar eğlenceyle vakit geçirir olmuşlardır. Bütün ekonomik dayanağı vergiler ve savaştan elde ettiği ganimetler olan Osmanlı artık gerilemeye başlamış ve halk arasında ekonomik sıkıntılar belirginleşmiştir. Fakat padişah ve çevresi gelen bu tepkilere kayıtsız kalması zaman içerisinde sosyal bir patlamaya dönüşmüş ve Patrona Halil İsyanı ile bu dönem kanlı bir şekilde sonlanmıştır. Bu dönemde bir lale tohumuna binlerce altın verildiği bilinmektedir. Yine en çok olarak saraylar ve köşkler yapılmaktadır. Gezi yerleri çok meşhurdur ki şiirde de geçen Sa’d-âbâd, Feyz-âbâd, Asaf-âbâd bu dönemin en önemli gezi yerleridir.
• Osmanlı tarihinde 1718 Paşarofça Antlaşması ile başlayıp 1730 Patrona Halil isyanı ile sona eren devrine Lâle Devri denilir.
• Lale Devri'nde özellikle kültürel alanda birçok yenilik yapılmıştır.
Yapılan yeniliklerde Avrupa örnek alınmıştır. Bu durum Osmanlı toplumunun düşünsel ve kültürel yapısında değişmeye yol açmıştır.
• Padişah III. Ahmet ve sadrazam Nevşehirli Damat İbrahim Paşa devrin önemli devlet adamlarıdır.
Bu dönemde yapılan ıslahatlar şunlardır:
1. Komşu ülkelerle barış siyaseti izlenmiş, İstanbul'da saraylar, köşkler ve lale bahçeleri yapılmıştır.
2. Avrupa'ya ilk kez geçici elçilikler açılmıştır. Osmanlı Devleti bu gelişmeyle Avrupa siyasetini yakından takip etmeyi amaçlamıştı
3. Fransa'ya elçi olarak gönderilen Yirmisekiz Çelebi Mehmet Efendi, Fransa'da gördükleri ve önemini anladıkları matbaayıOsmanlı Devleti'ne getirmek için İstanbul'da İbrahim Müteferrika ile işbirliği yaparak ilk devlet matbaasını kurmuşlardır (1727).Şeyhülislamdan alınan fetva ile bu matbaada dini kitapların dışındaki kitapların basılması kabul edilmiştir. Dini kitaplar ise eskisi gibi elle yazılacaktı.
4. İstanbul'da çıkan yangınları söndürmek için Yeniçeriler arasından Tulumbacılar Bölüğü adıyla ilk kez İtfaiye Bölüğüoluşturuldu.
5. İstanbul'da çini ve kumaş imalathaneleri açıldı.
6. İlk kez çiçek aşısı uygulandı.
7. Yalova'da kağıt fabrikası açıldı.
8. Bilgi kurulları oluşturularak Arapça'dan Türkçe'ye kitaplar çevrildi, İstanbul'un çeşitli yerlerinde kütüphaneler açıldı.
9. Sivil mimari gelişti. Avrupa mimarisi Osmanlı mimarisini etkiledi (Barok mimarisi). Bu dönemde pek çok saray, kütüphane, köşk, çeşme ve kasırlar yapıldı.
Bunlar içinde en ünlüleri Sadabat Kasrı ve III. Ahmet Çeşmesidir.
Aşağıda 18.YÜZYIL Lale Devri şairlerinden Nedim'in ünlü Şarkı'sını bulabilirsiniz...
ŞARKI
Bir safa bahşedelim gel şu dil-i na-şada
Gidelim serv-i revanım yürü sa'd-abada
İşte üç çifte kayık iskelede amade
Gidelim serv-i revanım yürü sa'd-abada
Gülelim oynayalım kam alalım dünyadan
Ma-i Tesnim içelüm çeşme-i nev-peydadan
Görelim ab-ı hayat akdığın ejderhadan
Gidelim serv-i revanım yürü sa'd-abada
Bir sen ü bir ben ü bir mutrib-i pakize-eda
İznin olursa eger bir de Nedim-i şeyda
Gayrı yaranı bugünlük edip ey şuh feda
Gidelim serv-i revanım yürü sa'd-abada
Gidelim serv-i revanım yürü sa'd-abada
İşte üç çifte kayık iskelede amade
Gidelim serv-i revanım yürü sa'd-abada
Gülelim oynayalım kam alalım dünyadan
Ma-i Tesnim içelüm çeşme-i nev-peydadan
Görelim ab-ı hayat akdığın ejderhadan
Gidelim serv-i revanım yürü sa'd-abada
Bir sen ü bir ben ü bir mutrib-i pakize-eda
İznin olursa eger bir de Nedim-i şeyda
Gayrı yaranı bugünlük edip ey şuh feda
Gidelim serv-i revanım yürü sa'd-abada
NEDİM
