BUZULLARIN OLUŞTURDUĞU YER ŞEKİLLER, BUZULLARIN OLUŞTURDUĞU ŞEKİLLER, BUZULLAR AŞINDIRMA ŞEKİLLERİ, BUZULLAR BİRİKTİRME ŞEKİLLERİ,
BUZULLARIN OLUŞTURDUĞU ŞEKİLLER
BUZULLARIN OLUŞTURDUĞU ŞEKİLLER
Kutuplara yakın yerlerde ve dağların yüksek kesimlerinde hava sıcaklığı düşük olduğu için, yıl içerisinde yağan kar erimeyerek birikir.
Yıl boyu düşük sıcaklıktan dolayı erimeden geriye kalan karlara kalıcı kar ya da toktağan kar denir. Kalıcı karların başladığı yükseklik kalıcı kar sınırı olarak adlandırılır. Kutuplar tamamen buzullarla kaplıdır.
NOT: Kalıcı kar sınırı, enleme, yükseklik ve bakı durumuna göre değişmektedir.
Türkiye’de buzulların etkili olduğu alanlar dağların yüksek kesimleridir.
Günümüzde buzulların kapladığı alan 15 milyon km2 kadardır. Yani yeryüzünün % 10’u buzullarla kaplıdır. Buzulların yeryüzündeki dağılışı şöyledir:
Buzulların Görüldüğü Yerler
Antarktika
Grönland
Dağların yüksek kesimleri (sıcaklık düştüğü için)
1. BUZUL ÇEŞİTLERİ
Oluşum yerlerine göre altı buzul türü vardır.
a. Sirk Buzulu
Dağların yüksek kesimlerinde sirk adı verilen küçük çanaklarda oluşan buzul türüdür. Ülkemizdeki buzulların çoğu bu şekildedir.
b. Vadi Buzulu
Yüksek dağlık alanlarda sirklerden taşarak, bir vadi boyunca aşağı hareket eden buzul çeşididir. Alp Dağları’nda ve Türkiye’de Cilo ve Sat dağlarında bu tip buzullar görülür.
c. Takke Buzulu
Yüksek dağların zirvesinde bunan buzul türüdür. Fuji (Japonya) ve Ağrı dağlarında örnekleri görülür.
d. Örtü Buzulu
Kutuplara yakın sahalarda deniz seviyesine kadar inerek oluşan ve çok geniş alanlara yayılan buzul türüdür. Grönland ve Antarktika’da yaygın olarak görülür.
e. Bankiz
Deniz suyunun donmasıyla denizler üzerinde oluşan buzullara bankiz denir.
f. Buzdağı (Aysberg)
Kutuplardaki buzullardan koparak deniz içerisinde yüzen serbest buzul parçalarına buzdağı denir. Aysberglere kutuplara yakın soğuk denizlerde sıklıkla rastlanır.
2. BUZULLARIN AŞINIM ŞEKİLLERİ
Buzullar eğim ve yerçekimine bağlı olarak, yamaç boyunca bir hamur gibi hareket eder. Örtü buzulları yılda 6 - 9 m hızla hareket ederken, vadi buzullarında bu hız daha fazladır. Buzullar böylece üzerinde hareket ettikleri yüzeyi aşındırırlar. Törpüleme ve oyma şeklinde gerçekleşen bu harekete buzul aşındırması denir.
a. Buzul Vadisi
Buzullar, içine yerleşip hareket ettikleri yatakları zamanla oyarak aşındırır. Enine kesiti U şeklinde olan bu vadilere buzul vadisi denir. İnişli çıkışlı profilleri ile akarsu vadilerinden ayrılırlar.
b. Sirk (Buz Yalağı)
Dağların yüksek kesimlerinde, buzulun ilk oluşmaya başladığı yerde oluşan küçük aşınım çukurluğuna sirk denir.
c. Hörgüç Kaya
Buzulların aşındırması sonucunda dirençli kayaların farklı aşınmasıyla oluşan kayalara hörgüç kaya denir.
3. BUZULLARIN BİRİKİM ŞEKİLLERİ
Buzullar hareket ederken, kopardıkları taş ve toprakları beraberinde sürüklerler. Bir buzul, eriyerek küçülmeye başladığı sırada taşıdığı maddeleri çeşitli yerlerde biriktirir.
a. Moren (Buzultaş)
Buzullar yamaç boyunca hareket ederken koparmış oldukları parçaları eriyinceye kadar taşır ve eridiği yerde biriktirir. Biriktirilen bu malzemeye moren denir.
b. Sandur Ovası
Buzullardan çıkan akarsular, buzulların önünde ova biçiminde geniş düzlükler oluşturur. Buzul - akarsu biriktirmesi sonucunda oluşan bu düzlüklere sandur ovası denir.
c. Drumlin
Buzul hareketi sonucu oluşan uzun ve balina şeklinde bir tepeciktir.
