LYS EDEBİYAT SON TEKRAR NOTLARI

LYS EDEBİYAT SON TEKRAR NOTLARI, LYS EDEBİYAT SON TEKRAR, LYS EDEBİYAT NOTLARI, LYS EDEBİYAT, LYS EDEBİYAT KISA ÖZET NOTLAR,

I. TÜRK EDEBİYATINDA İLKLER

A. İSLAMİYET ÖNCESİ VE İSLAMİ DÖNEM (DİVAN VE HALK EDEBİYATI)

• İlk alfabe: Göktürk (Orhun) alfabesi
• Bilinen ilk Türk şairi: Arpınçur Tigin
• İlk Türk yazarı: Yolluğ Tigin
• Bilinen en eski ve ilk destanımız: “Alp Er Tunga Destanı”
• Türkçenin ilk yazılı belgeleri: “Orhun Yazıtları” (Türk adının geçtiği ilk metindir bu yazıtlar. “Orhun Yazıtları”, söylev türünün ilk örneğidir.)
• İslami dönem Türk edebiyatının ilk edebi eser örneği: “Kutadgu Bilig”dir. İlk Türkçe didaktik şiirler bu yapıttadır. Aruz ölçüsünün kullanıldığı ilk yapıttır. İlk mesnevi örneğidir. İlk siyasetname örneğidir.
• İlk İslami Türk destanı: “Satuk Buğra Han Destanı”
• Sagu türünün ilk örneği: “Alp Er Tunga Sagusu”
• Türkçenin bilinen ilk sözlüğü: “Divanü Lü- gati’t-Türk”
• Dede Korkut’tan ilk bahseden: “Camiü’t- Tevarih” adlı yapıtında ünlü tarihçi Reşidüddin’dir. Arap harfleriyle ilk neşreden Kilisli Muallim Rıfat Bilge’dir. Yeni harflerle ilk neşrini yapan Orhan Şaik Gökyay’dır.
• Türkçe ilk manzum mevlit metnini yazan: Ahmedi
• Divan sahibi ilk sanatçı: Yunus Emre
• Divan edebiyatının ilk temsilcisi: Hoca Dehhani
• Tasavvuf konusunda yazılan ilk eser: “Divan-ı Hikmet”
• Edebiyatımızın ilk aşk mesnevisi: Şeyyat Hamza’nın “Yusuf u Züleyha”sı
• Anadolu Türkçesiyle yazılan ilk eser: Ahmet Fakih’in yazdığı “Çarhname”si
• İlk gezi eserlerimiz: Seydi Ali Reis’in “Miratü’l- Memalik”i / Babürşah’ın “Babürname”si
• Antoloji türünün ilk örneği: Ömer b. Mezid’in 1437’de hazırladığı “Mecmuatü’t – Nezair”
• Süslü nesrin ilk temsilcisi: Sinan Paşa
• İlk şehrengiz: Mesihi
• Hamse sahibi ilk sanatçı: Ali Şir Nevai
• İlk edebi mektup: Fuzuli’nin “Şikâyetname”si
• Anadolu sahasında hamse sahibi ilk sanatçı: Hamdullah Hamdi
• İlk bibliyografya yazarımız: Kâtip Çelebi – “Keşfü’z- Zünun”
• Şairlerle ilgili yazılan ilk tarafsız ve alfabetik tezkire: Latifi
• İlk şairler tezkiresi: Ali Şir Nevai’nin “Mecalisü’n-Nefais”i
• Anadolu sahasında ilk şuara tezkiresi: Sehi Bey’in “Heşt Behişt”i
• İlk edebi anı: Babürşah’ın “Babürname”si
• Divan edebiyatında çocuklar için yazılan ilk eser: Nabi’nin “Hayriye”si
• İlk şarkı örnekleri: Naili
• Matbaada basılan ilk yapıt: “Vankulu Lügati”
• Türkçe ilk mevlit: Süleyman Çelebi’nin “Vesiletü’n-Necat” adlı yapıtı

B. TANZİMAT EDEBİYATI

• İlk edebi ve felsefi çeviri: Münif Paşa’nın “Muhaverat-ı Hikemiye”si
• İlk çeviri roman: Yusuf Kemal Paşa’nın Fransız yazar Fenelon’dan çevirdiği “Telemak” adlı roman
• İlk resmi gazete: Takvim-i Vekayi (1831)
• İlk yarı resmi gazete: Ceride-i Havadis (1840)
• Batılı anlamda ilk günlük örneği: Direktör Ali Bey’in yazdığı “Seyahat Jurnali”
• İlk Türk gazetecisi: Şinasi
• Batılı anlamda ilk tiyatro yapıtı: Şinasi’nin “Şair Evlenmesi”
• Noktalama işaretlerini düzyazıda ilk kez kullanan: Şinasi
• İlk makale: Şinasi’nin Tercüman-ı Ahval gazetesindeki “Mukaddime” başlıklı yazısı
• İlk özel gazete: Şinasi ve Agâh Efendi’nin çıkardığı Tercüman-ı Ahval
• Batılı anlamda ilk fabl örneklerini yazan: Şinasi
• İlk tezli roman örneği: Nabizade Nazım’ın “Zehra” adlı yapıtı
• Sahnelenen ilk tiyatro yapıtı: Namık Kemal’in “Vatan yahut Silistre”si
• İlk hikâye denemesi: Emin Nihat Bey’in “Müsameretname”si
• İlk öykü örnekleri: Ahmet Mithat Efendi’nin “Letaif-Rivayet”i
• Batılı anlamda ilk eleştiri yazısı ve yapıtı: Namık Kemal’in “Lisan-ı Osmanî Edebiyatı Hakkında Bazı Mülahazat-ı Şamildir” yazısı, ilk eleştiri yapıtı “Tahrib-i Harabat”
• İlk edebi roman: Namık Kemal’in “İntibah” adlı romanı
• İlk tarihi roman: Namık Kemal’in “Cezmi”si
• İlk köy şiiri: Muallim Naci’nin yazdığı “Köylü Kızların Şarkısı”
• İlk kafiyesiz şiir: Abdülhak Hamit Tarhan’ın yazdığı “Validem”
• Yabancı ülkede geçen bir macerayı anlatan ilk tiyatro yapıtı: Abdülhak Hamit Tarhan’ın “Finten”i
• Aruzla yazılan ilk manzum tiyatro yapıtı: Abdülhak Hamit Tarhan’ın “Eşber”i
• Heceyle yazılan ilk manzum tiyatro yapıtı: Abdülhak Hamit Tarhan’ın “Nesteren”i
• İlk pastoral şiir: Abdülhak Hamit Tarhan’ın “Sahra”sı
• İlk edebiyat teorisi yapıtı: Recaizade Mahmut Ekrem’in “Talim-i Edebiyat”ı
• İlk polisiye roman: Ahmet Mithat Efendi’nin “Esrar-ı Cinayet” adlı romanı
• Türk romancılığında ilk alafranga tip: Ahmet Mithat Efendi’nin roman kahramanı olan Felatun Bey
• Batılı anlamda ilk antoloji: Ziya Paşa’nın üç ciltlik “Harabat”ı
• Türk tiyatrosunda Batı’dan eser uyarlamayı ilk kez yapan: Ahmet Vefik Paşa
• Türkçe sözlük adını ilk kullanan, ilk yerli roman olan “Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat”ı yazan: Şemsettin Sami
• İlk tarih ve coğrafya ansiklopedimiz: Şemsettin Sami’nin yazdığı “Kamusü’l Alam”
• İlk köy romanı: Nabizade Nazım’ın “Karabibik”i
• İlk realist roman: Recaizade Mahmut Ekrem’in “Araba Sevdası”
• Çocuklara yönelik ilk dergi: 1869’da çıkan Mümeyyiz
• Edebiyat tarihi adıyla yazılan ilk eser: Abdülhalim Memduh’un “Tarih-i Edebiyat-ı Osmaniye”si
• İlk kadın romancı: Fatma Aliye Hanım
• Tanzimat’tan sonraki edebiyatımızın ilk kadın şairi: Nigar Hanım
• İlk mizah dergisi: Teodor Kasap’ın çıkardığı Diyojen
• İlk mizahi sözlük: Direktör Ali Bey’in “Lehçetü’l-Hakayık”ı
• İlk psikolojik roman denemesi: Nabizade Nazım’ın “Zehra”sı
• İlk dergi: Münif Paşa’nın çıkardığı Mecmua-ı Fünun

C. SERVETİFUNUN EDEBİYATI VE FECRİATİ EDEBİYATI

• İlk edebi beyannameyi yayımlayan: Fecriati Topluluğu
• İlk mensur şiir: Halit Ziya’nın “Mensur Şiirler”i
• İlk psikolojik roman: Mehmet Rauf’un “Eylül” romanı
• Sone’yi ilk kez kullanan: Süleyman Nesip
• Anjambmanı ilk kullanan şair: Tevfik Fikret
• Çocuklar için yazılmış ilk şiir kitabı: Tevfik Fikret’in “Şermin” yapıtı
• İlk önemli fıkra yazarı: Ahmet Rasim

D. MİLLİ EDEBİYAT VE CUMHURİYET DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI

• İlk çocuk romanı: Mahmut Yesari’nin “Bağrı Yanık Ömer” yapıtı
• Röportaj türünün ilk örneği: Ruşen Eşref Ünaydın’ın “Diyorlar ki” adlı yapıtı
• Batılı anlamda ilk edebiyat tarihi: Fuat Köprülü
• “Milli Edebiyat” ifadesi ilk kez kullanılan: Genç Kalemler
• Türk sözcüğünü ilk kullanan şair: Mehmet Emin Yurdakul
• Dış Türkleri konu alan ilk roman: Ahmet Hikmet Müftüoğlu’nun “Gönül Hanım” adlı romanı
• Cumhuriyet dönemi köy romancılığının ilk örneği: Yakup Kadri’nin “Yaban” romanı
• İlk Türk sosyologu: Ziya Gökalp
• “Orhun Abideleri”nden ilk söz eden Türk: Necip Asım (İkdam gazetesi 200.sayı)
• İlk otobiyografik roman: Peyami Safa’nın “Dokuzuncu Hariciye Koğuşu” (Dünya roman tarihinde kahramanın adı verilmeyen ilk romandır.)
• İlk TDK roman ödülü: “Suçumuz İnsan Olmak” (1957) adlı yapıtıyla Oktay Akbal
• İlk TDK şiir ödülü: “Delice Böcek” şiiriyle Fazıl Hüsnü Dağlarca
• Batı nazım şekillerini ilk defa kullanan şairimiz: Edip Ayel (1894-1957)
• İlk fütürist (gelecekçi) sanatçımız: Ercüment Behzat Lav
• Köyden şehre göçü ilk kez işleyen: Orhan Kemal
• Heceyle yazılmış, sanat değeri taşıyan ilk manzum piyes: Yusuf Ziya Ortaç’ın “Binnaz” adlı oyunu
• İlk postmodern roman: Oğuz Atay’ın “Tutunamayanlar” adlı romanı
• İlk monolog tarzıyla yazılmış ilk roman: Adalet Ağaoğlu’nun “Bir Düğün Gecesi” romanı
• Hikâyede gerçek anlamda Anadolu’yu işleyen ilk yazar: Refik Halit Karay
• Serbest ölçüyü kullanan ilk şair: Nazım Hikmet
• Tiyatroda ilk kadın oyuncu: Afife Jale (Hüseyin Cahit’in yazdığı “Yamalar” adlı oyunda oynamıştır.)
• İlk epik tiyatro: Haldun Taner’in “Keşanlı Ali Destanı” adlı yapıtı

II. DÜNYA EDEBİYATINDAKİ İLKLER

• İlk roman örneği: Rebelais – “Gargaunta”
• İlk modern roman: Cervantes – “Don Kişot”
• İlk tarihi roman: W.Scott – “Waverley”
• İlk psikolojik roman: Madam de La Fayette – “Princesse de Cleves”
• İlk öykü örneği: G. Boccacio – “Decameron”
• Olay öyküsünün öncüsü: Guy de Maupassant
• Durum/Kesit öyküsünün öncüsü: A. Çehov
• Deneme türünün kurucusu: Montaigne
• Deneme türünün ikinci ismi: Bacon
• İlk biyografi yazarı: Plutarkhos
• Tarih türünün kurucusu: Heredot
• İlk büyük destan şairi: Homeros
• İlk trajedi sanatçısı: Aiskhylos
• İlk büyük komedya sanatçısı: Aristophanes
• İlk anı yazarı: Ksenophon – “Anabasis”
• İlk özdeyiş yazarı: La Rochefaucault
• En eski ve ünlü hatipler: Demosthenes, Çiçero, Bousset
• İlk fabl örneği (Batı): Aisopos (Ezop) – “Fabllar”
• İlk fabl örneği (Doğu): Beydaba – “Kelile ile Dimne”
• İlk lirik şair: Sappho
• Pastoral şiirin kurucusu: Theokritos
• Didaktik şiirin kurucusu: Hesiodos
• İlk mensur şiir: Baudelaire – “Küçük Mensur Şiirler”
• Klasisizmin kuramcısı: Boileau – “Şiir Sanatı”
• Romantizmin kuramcısı: Victor Hugo – “Cromvell” yapıtının ön sözü
• Dramın kurallarını belirleyen: Victor Hugo
• İlk realist roman: G. Flaubert – “Madam Bovary”
• Natüralizmin kuramcısı: Emile Zola
• Dünyada bilinen ilk destan: Sümerlerin “Gılgamış Destanı”

TÜRK EDEBİYATINDA SANATÇILARIN UNVANLARI

• Istırap şairi: Fuzuli,
• Sultanü’ş-şuara (şairler sultanı): Baki
• Hiciv üstadı: Nefi
• Hacı kalfa: Kâtip Çelebi
• Zevk-eğlence şairi: Nedim
• Lale devri şairi: Nedim
• Vatan şairi: Namık Kemal
• Hürriyet şairi: Namık Kemal
• Şair-i Azam: Abdülhak Hamit Tarhan
• Tezatlar şairi: Abdülhak Hamit Tarhan
• Üstat: Recaizade Mahmut Ekrem
• Mistik şair: Necip Fazıl Kısakürek
• Milli şair/Türk şairi: Mehmet Emin Yurdakul
• Sokağı getiren romancı: Hüseyin Rahmi Gürpınar
• Server Bedii: Peyami Safa
• Ağıtlar şairi: Recaizade Mahmut Ekrem
• Bayrak şairi: Arif Nihat Asya
• Evler şairi: Behçet Necatigil
• Çimdik: Yusuf Ziya Ortaç
• Kirpi: Refik Halit Karay
• Yazı makinesi: Ahmet Mithat Efendi
• Ölüm şairi: Cahit Sıtkı Tarancı
• İstanbul öykücüsü: Sait Faik Abasıyanık
• Halikarnas Balıkçısı: Cevat Şakir Kabaağaçlı
• Deli Ozan, Çamdeviren: Faruk Nafiz Çamlıbel
• İstanbul şairi: Yahya Kemal Beyatlı
• Ümmetçi şair: Mehmet Akif Ersoy
• Sokağı şiire getiren şair: Orhan Veli Kanık
• Anadolu şairi: Ömer Bedrettin Uşaklı

KURTULUŞ SAVAŞINI İŞLEYEN YAZARLAR VE ROMANLAR

Ahmet Hamdi Tanpınar: Sahnenin Dışındakiler
Aka Gündüz: Dikmen Yıldızı
Attila İlhan: Kurtlar Sofrası, Sırtlan Payı
Halide Edip Adıvar: Ateşten Gömlek, Vurun Kahpeye
Hasan İzzettin Dinamo: Kutsal İsyan
İlhan Tarus: Vatan Tutkusu, Hükümet Meydanı, Var Olmak
İlhan Selçuk: Yüzbaşı Selahattin’in Romanı
Kemal Tahir: Yorgun Savaşçı, Esir Şehrin İnsanları, Esir Şehrin Mahpusu
Mehmet Rauf: Halas
Mithat Cemal Kuntay: Üç İstanbul
Peyami Safa: Sözde Kızlar, Biz İnsanlar
Samim Kocagöz: Kalpaklılar, Doludizgin
Talip Apaydın: Toz Duman İçinde, Vatan Dediler, Köylüler
Tarık Buğra: Küçük Ağa, Küçük Ağa Ankara’da
Yakup Kadri Karaosmanoğlu: Yaban, Ankara, Sodom ve Gomore

ANADOLU’YU ANLATAN YAZARLAR VE ROMANLARI

Güney Anadolu, Toroslar ve Çukurova Yöreleri

• Orhan Kemal: Vukuat Var, Hanımın Çiftliği, Kanlı Topraklar, Bereketli Topraklar Üzerinde
• Yaşar Kemal: Teneke, Ortadirek, İnce Memed, Yer Demir Gök Bakır, Ölmez Otu, Demirciler Çarşısı Cinayeti

Orta Anadolu

• Fakir Baykurt: Yılanların Öcü, Irazca’nın Dirliği, Kaplumbağalar, Tırpan, Amerikan Sargısı
• Kemal Tahir: Sağır Dere, Kör Duman, Rahmet Yolları Kesti, Yedi Çınar Yaylası, Köyün Kamburu, Büyük Mal
• Talip Apaydın: Sarı Traktör, Yarbükü, Ortakçının Oğlu, Define, Yoz Duvar

Ege Bölgesi

• Necati Cumalı: Tütün Zamanı, Yağmurlar ve Topraklar, Susuz Yaz
• Samim Kocagöz: Yılan Hikâyesi, Bir Karış Toprak

Doğu Anadolu

• Ferid Edgü: Kimse, O
• Kemal Bilbaşar: Cemo, Memo
• Ömer Polat: Mahmudo ile Hazel, Saragöl

Güneydoğu

• Bekir Yıldız: Reşo Ağa, Kaçakçı Şahan

DOĞU-BATI ÇATIŞMASI, YANLIŞ BATILILAŞMA, TOPLUMSAL DEĞİŞMEYİ İŞLEYEN YAZARLAR VE YAPITLARI

Ahmet Hamdi Tanpınar: Huzur, Saatleri Ayarlama Enstitüsü
Ahmet Mithat Efendi: Felatun Bey’le Rakım Efendi
Halide Edip Adıvar: Sinekli Bakkal
Peyami Safa: Fatih-Harbiye, Sözde Kızlar
Recaizade Mahmut Ekrem: Araba Sevdası
Reşat Nuri Güntekin: Miskinler Tekkesi, Yaprak Dökümü
Yakup Kadri Karaosmanoğlu: Sodom ve Gomore, Kiralık Konak

KASABA YAŞAMINI ANLATAN YAZARLAR VE YAPITLARI

İlhan Tarus: Yeşilkaya Savcısı
Reşat Nuri Güntekin: Yeşil Gece, Kavak Yelleri
Sabahattin Ali: Kuyucaklı Yusuf
Samim Kocagöz: Bir Şehrin İki Kapısı

OSMANLININ KURULUŞUNU ELE ALAN YAZARLAR VE YAPITLARI

• Kemal Tahir: Devlet Ana
• Tarık Buğra: Osmancık

ÖNEMLİ HİCİV SANATÇILARI VE YAPITLARI

• Şeyhi: Harname
• Fuzuli: Şikâyetname
• Nef’i: Siham-ı Kaza
• Ziya Paşa: Zafername
• Neyzen Tevfik: Azab-ı Mukaddes

EDEBİYATIMIZDA ÖNEMLİ ROMAN KAHRAMANLARI

Tanzimat Edebiyatı

• Araba Sevdası: Bihruz Bey, Periveş, Keşfi Bey
• Cezmi: Cezmi, Adil Giray, Perihan, Şehriyar
• İntibah: Ali Bey, Mahpeyker, Dilaşup
• Karabibik: Karabibik, Yosturoğlu, Koca İmam, Huri, Hüseyin, Eftalya
• Sergüzeşt: Asaf Paşa, Celal, Dilber, Taravet, Cevher
• Zehra: Zehra, Suphi, Sırrı Cemal

Servetifünun Edebiyatı

• Aşk-ı Memnu: Adnan Bey, Bihter, Behlül, Nihal, Firdevs Hanım
• Eylül: Necip, Suat, Süreyya
• Kırık Hayatlar: Ömer, Behiç, Vadide, Neyyir, Leyla, Selma
• Mai ve Siyah: Lamia, Ahmet Cemil, Hüseyin Nazmi
• Mürebbiye: Dehri Efendi, Matmazel Anjel, Şem’i, Sadri
• Şık: Şatırzade, Şöhret Bey, Madam Potiş
• Şıpsevdi: Meftun Bey, Edibe Hanım, Kasım Efendi

Milli Edebiyat

• Yaprak Dökümü: Ali Rıza Bey, Hayriye Hanım, Ferhunde, Leyla, Necla, Fikret
• Ateşten Gömlek: Ayşe, Peyami, Binbaşı İhsan
• Çalıkuşu: Feride, Kamuran, Doktor, Hayrullah Bey
• Handan: Neriman, Hüsnü Paşa, Refik Cemal
• Nur Baba: Nur Baba, Ziba Hanım, Nigar Hanım, Süheyla
• Sodom ve Gomore: Leyla, Necdet, Sami Bey
• Vurun Kahpeye: Aliye, Hacı Fettah, Tahsin Bey
• Yaban: Ahmet Celal, Emine, Mehmet Ali, İsmail
• Sinekli Bakkal: Rabia, Osman (Peregrini), Kız Tevfik, Emine, Vehbi Dede
• Yeşil Gece: Şahin, Kazım

Cumhuriyet Edebiyatı

• Aganta Burina Burinata: Mahmut, Halil Usta
• Anayurt Oteli: Zebercet
• Ayaşlı ve Kiracıları: Ayaşlı İbrahim, Hasan Bey, Buharalı Abdülkerim, Faika, Fuat, İffet Hanım, Şefik Bey
• Bereketli Topraklar Üzerinde: Yusuf, Köse Hasan, Pehlivan Ali
• Dokuzuncu Hariciye Koğuşu: Hasta Bir Çocuk, Nüzhet, Doktor Ragıp
• Fatih-Harbiye: Neriman, Faiz Bey, Şinasi, Macit
• Huzur: İhsan, Nuran, Suat, Mümtaz
• İnce Memed: Memed, Hatce, Abdi Ağa
• Kuyucaklı Yusuf: Yusuf, Muazzez, Selahat- tin Bey
• Küçük Ağa: Mehmet Reşit Efendi (İstanbullu Hoca), Çolak Salih
• Matmazel Noralya’nın Koltuğu: Ferit, Nilüfer, Fotika
• Sözde Kızlar: Behiç, Mebrure, Nafi Bey
• Tutunamayanlar: Selim Işık, Turgut Özben
• Yılanların Öcü: Kara Bayram, Haceli, Irazca Ana

TÜRK EDEBİYATINDAKİ ÖNEMLİ DERGİLER

• Ağaç (1936): Necip Fazıl tarafından çıkarılmıştır.
• A dergisi (1956-1960): II. Yeni akımına destek olmak için çıkarılmıştır.
• Akbaba (1922-1977): Yusuf Ziya ve Orhan Seyfi tarafından çıkarılan haftalık, siyasi mizah dergisidir.
• Büyük Doğu (1943-1955): Necip Fazıl Kısakürek’in çıkardığı dergidir.
• Çınaraltı (1941-1944): Orhan Seyfi ve Yusuf Ziya’nın çıkardıkları Türkçü ve fikir ve sanat dergisidir.
• Dergâh (1921-1923): İlki Mustafa Nihat Özön tarafından çıkarılmıştır. 1990’da ise Ezel Erverdi tarafından yeniden çıkarılmaya başlanmıştır.
• Diriliş (1966-1967): Sezai Karakoç tarafından çıkarılmıştır.
• Genç Kalemler (1910-1912): Ömer Seyfettin ve Ali Cenap tarafından çıkarılmıştır.
• Hisar (1950-1957/1964-1980): Munis Faik Ozansoy tarafından çıkarılmıştır.
• Kadro (1932-1935): Yakup Kadri tarafından çıkarılmıştır.
• Mavera (1976): C. Zarifoğlu, E. Beyazıt, R. Özdenören, M. Akif İnan bu derginin kurucuları arasındadır.
• Papirüs (1966-1970): Cemal Süreya tarafından çıkarılmıştır.
• Resimli Ay (1924-1930): Zekeriya Sertel’in çıkardığı “gerçekçi” halk dergisidir.
• Türk Yurdu (1911-1931): Türk Yurdu Cemiyetinin yayın organıdır.
• Türk Dili (1951-…): TDK tarafından çıkarılmıştır.
• Ülkü (1933-1950): Halk evleri tarafından çıkarılmıştır.
• Yeni Dergi (1964-1975): Mehmet Fuat (Fuat Bengü) tarafından çıkarılmıştır.