SIFATLAR
(ÖNADLAR )
Sıfat:
Bir ismi
niteleyen ya da nicelik bakımından belirleyen kelimelere “sıfat” denir.
Bir
kelimenin sıfat sayılabilmesi için;
Bir
isimden önce gelmesi,(genellikle)
Nitelik ya
da nicelik bildirmesi gerekir
Sıfatlar
iki ana gruba ayrılır:
NİTELEME
SIFATLARI
Varlıkların
renklerini, biçimlerini, durumlarını, gösteren sıfatlara denir.
İsme nasıl sorusunu sorduğumuz zaman
alacağımız cevap niteleme sıfatıdır.
Nasıl elma?
Kırmızı elma (renk)
Nasıl öğrenci?
Başarılı öğrenci (durum)
Nasıl adam?
Uzun adam (biçim)
Sıfatlar
isimler gibi çekim eki almazlar. Alırlarsa isim görevi yaparlar. (Adlaşmış
sıfat olurlar.)
İhtiyar kadın yalvarıyordu.
İhtiyarı hastaneye kaldırdılar.
*İsim
görevinde olan bu sıfatlara adlaşmış sıfat denir.
Güzeller,
çalışkanlar,
yaşlı,
mavili gelsin.
BELİRTME
SIFATLARI
Varlıkları
çeşitli yönlerden belirten sıfatlardır.
Belirtme
sıfatları dört gruba ayrılır:
İşaret Sıfatları
Varlıkların
yerlerini “işaret yoluyla” belirten sıfatlardır.
Bu elbiseyi alalım.
Şu ev satılıkmış.
O çocuk mu dövdü seni?
Beriki kadın bizim komşumuz.
Öteki araba daha güzeldi.
Böyle soru sorulur mu hiç?
NOT:
İşaret sıfatları çekim eki alırsa “işaret zamiri” olur.
Şunu versene. Şu kitap.
Böylesini
görmedim. Böyle
insan.
Soru
Sıfatları
Varlıkların
yerlerini, sayılarını, durumlarını, soru yoluyla belirten sıfatlardır.
*Cevabı
sıfat tamlaması olan cümlelerde soru anlamı sıfatla sağlanmış demektir.
Hangi çocuk seni dövdü? Öteki
çocuk beni dövdü
Kaç senedir bu evde oturuyorsun?
Hangi kitap daha faydalı olur?
Nasıl bir kazak istiyorsun?
Evi ne renk boyadın?
NOT:Ne, ne kadar gibi sözcükler soru sıfatı, soru zamiri
ve soru zarfı olarak kullanılabilir.
NE KADAR meyve aldı?
NE KADARI geldi?
Orada NE
KADAR kaldın?
Belgisiz Sıfat:
İsimlerin
nicelik (sayısal) yönüyle belirsizliklerini ifade eden sıfatlardır. Bazı,
kimi, çoğu, birkaç, birçok, başka, bütün, biraz, az, çok, herhangi bir, bir...vb.
ÖRNEK:
Bazı
öğrenciler çok uysaldır.
Seninle
birkaç soru çözelim mi?
Bu
arabalar her yıl evimizin önünden geçer.
her konu, bütün insanlar, birtakım
kişiler.. VS
NOT: “Bir” sözcüğü “tek” anlamında kullanılmışsa sayı
sıfatı, “herhangi bir” anlamında kullanılmışsa belgisiz sıfattır. MUSTAFA ŞAHİN
Sayı
Sıfatları
Varlıkların
“sayılarını, sıralarını, oranlarını,
eşit bölünüşlerini”, kısaca nicelik durumlarını belirten sıfatlardır.
1-Asıl
Sayı Sıfatları
Varlıkların
sayılarını kesin olarak belirten sıfatlardır:
Yirmi öğrenci, elli yumurta
2-Sıra
Sayı Sıfatları
Varlıkların
“sırasını” belirten sıfatlardır: “-nci” ekleri getirilerek
yapılır.
İkinci katta oturuyor.
“İlk ve
son” kelimeleri de sıra sayı sıfatı olarak kullanılabilir:
“Yarışta
son yarışmacı olmuş.”
3-Üleştirme
Sayı Sıfatları
Varlıkların
“eşit bölünüşünü” gösteren sıfatlardır. Asıl sayı sıfatlarına “–er,
-şer” eki getirilerek yapılır:
Çocuklara beşer ceviz verdim.
İkişer yıl hapis yattılar.
4-Kesir
Sayı Sıfatları Nedir
İsimlerin, bütünün kaçta kaçı olduğunu gösteren
sıfatlardır.
Örnek : Yüzde bir ihtimal, yarım ekmek, çeyrek
(dörtte bir) ekmek, yarıyıl, iki buçuk lira...
* Bu tamlamalarda tamlanan çoğul yapılabilir.
Kardeşlerin üçte bir payları var.
* Tamlayan çoğul yapılıp tamlananla yeri
değiştirilebilir:
Yüzde otuz artış düşünülüyor. → Düşünülen artış
yüzde otuzlarda.
Topluluk
Sayı Sıfatı
Varlıkların
sayılarını toplu olarak gösteren sıfatlardır. Asıl sayı sıfatlarına “-(i)z”
eki getirilerek yapılır:
Otobüste beşiz bebek vardı.
İkiz kardeşine çok benziyor.
YAPILARI
BAKIMINDAN SIFATLAR
Basit
Sıfatlar
Yapım eki
almamış kök hâlindeki sıfatlardır.
Yeni kalem, beyaz
çorap, eski eser.
Türemiş
Sıfatlar
Yapım eki
almış sıfatlardır.
Çiçekli örtü, tuzsuz yemek, soğuk
içecek
Birleşik
Sıfatlar
a-Kurallı
Bileşik Sıfatlar
Sıfat tamlamasının
sonuna “–li, -lik, -sız” ekleri getirilerek yapılır.
Mavi elbise+li çocuk
iki ay+lık bebek
beş kuruşsuz adam.
*Bir
sıfat tamlamasında isimle sıfatın yerleri değiştirilip sıfata üçüncü kişi
iyelik eki “–i” getirilerek yapılır.
büyük
bahçe ------ bahçesi
büyük ev
tatlı
elma ------ elması
tatlı ağaç
yeni
araba ------ arabası
yeni adam.
b-Anlamca
Kaynaşmış Bileşik Sıfatlar
İki sözcüğün birleşip kaynaşmasından oluşan
sıfatlardır.
açıkgöz öğrenci, uyurgezer adam,
mirasyedi
genç, birkaç öğrenci,
birçok insan, gelişigüzel davranış.
*İsim
tamlamaları da sıfat olabilir.
Bal
sarısı kazak, çimen
yeşili boya, apartman kapıcısı Ahmet
Bir sıfat hâl eki almış bir isimle tümlenebilir.
Buna tümlenmiş sıfat denir.
Keyfine
düşkün adam. Çocukları
seven arkadaşım.
SIFATLARDA
KÜÇÜLTME
Azalma,
küçülme, acıma ifadesi yüklemek için sıfata eklenen
“–cik,
-cek, -ımsı, -ımtrak, -rak” ekleriyle oluşturulurlar.
Nesnenin
niteliğinin azaldığını (küçüldüğünü) ifade eder.
küçücük
çocuk, ufacık eller, kısacık etek,
çocuksu
tavır, mavimsi gök, beyazımtırak diş…
PEKİŞTİRME SIFATLARI
Sıfatın
anlamını güçlendirir. Sıfatın ilk sesli harfine kadar olan kısım alınarak “-m,
-p, -r, -s” seslerinden uygun olanı eklenir. Bu elde edilen unsur sıfatın
başına eklenir. MUSTAFA ŞAHİN
yeşil ye-m-yeşil yemyeşil
mavi ma-s-mavi masmavi
sert se-m-sert semsert
kirli ki-p-kirli kipkirli
temiz te-r-temiz tertemiz
Sıfatlar aşağıdaki
şekillerde pekiştirilir.
İkilemeler Yoluyla;
Uzun uzun kavaklar, güzel güzel çocuklar,
elma elma yanaklar, saçma sapan sözler...
İkilemelerin Arasına “mi” soru edatı getirilerek;
İnce mi ince gömlek, sıcak
mı sıcak hava,
yeni mi yeni ev...
Niteleme Sıfatlarının ilk ünlüsünden sonra “m,p,r, s” ünsüzlerinden uygun olanı
getirilerek sıfatın başına eklenir.
Bembeyaz gelinlik, yepyeni kitap,
tertemiz ev, mosmor yüz.
Pekiştirmelerde bazen ünlü
türemesi de olabilir.
Sapasağlam elma, gencecik
kız,
çepeçevre çit, yapayalnız insan...
SIFATLARDA DERECELENDİRME
Eşitlik:
“Kadar, gibi” sözcükleriyle
yapılır. Erzurum kadar soğuk şehir.
Senin gibi güzel bir
insan.
Üstünlük:
“Daha” zarfıyla
yapılır.
Kitaptakinden daha zor sorular.
Yalnızlıktan daha güzel bir
şey.
En Üstünlük Derecesi
“En” zarfıyla
yapılır.
En çalışkan çocuk.
En büyük bahçe.
Aşırılık Derecesi
“Pek, çok, fazla, pek çok, pek fazla, gayet..” zarflarıyla yapılır.
Pek fakir aile.
Çok başarılı öğrenci.
Fazla zor soru.
Gayet güzel cevap.
SIFATLARIN
ADLAŞMASI/ ADLAŞMIŞ SIFAT
Kimi sıfat tamlamalarında isim
olan kelime düşer. Bu durumdaki sıfatlara “adlaşmış sıfat” denir.
Örnek: İhtiyar adamlar
inatçı oluyor.
Sıfat + İsim
İhtiyarlar inatçı oluyor.
Adlaşmış Sıfat
SIFAT
TAMLAMALARI
Bir sıfatla bir isimden oluşan
tamlamalara sıfat tamlaması denir. Sıfatlar her zaman bir isimden önce gelir ve
ismi niteler.
tamlayan tamlanan
İki kardeş
yeni bina
*Bir sıfat birden fazla ismi niteleyebilir.
Yeni elbiseler, ayakkabılar aldı.
*Birden çok sıfat bir ismi niteleyebilir.
Çalışkan, terbiyeli, sevimli öğrenciler.
FİİLİMSİ SIFATLAR
Bir ismi niteledikleri için sıfat, özne, nesne, tümleç aldıkları için fiil olan
sözcüklerdir. 7 tane eki vardır:
-an: Gel-en
çocuk, Gezen hayvan Akan kan, Gören göz Koşan
çocuğu yakaladı. Gülen insan iyidir.
-ası:Yıkıl-ası dağlar, Kırılası eller,
Geberesi köpek hırsızı yakalayamadı. Kahrolası adam yine çocuğu dövmüş.
-mez:Tükenmez kalem, dönülmez yol,
Silinmez yazı
Bitmez dertler seninkisi. Görünmez kazaya uğradı.
-ar:Yazar kasa, Akar su, Tutar el Akar sular gelir kaynağıdır.
-dik:Okunma-dık kitap, Çekilmedik dert,
Bildik davranış, Aradığın kişi Sorduğun adam dayım olur.
-ecek:Gelecek yıl, Yaşanacak gün, Sevilecek vatan Göreceğin günler olacak daha. Okuyacak çocuk belli olur.
-miş:Okumuş adam, ezilmiş çiçek, bakılmamış bahçe Yetişmiş insan kıymetlidir. Görülmemiş
dertleri varmış.
UYARILAR
1-Bazı
ekler sessiz yumuşamasına uğrayabilir.
-Akacak(-acağ, -eceğ),
-dık(-dığ, -diğ)
Geleceği gün, Aldığın elbise
2-Sıfat-fiillerin
sıfat olarak kullanılmadığı durumlar da vardır.
Ne gelenim var ne gidenim
Seni arayan babanmış.
3-Sıfat-fiil
eki almış bazı sözcükler kalıplaşarak isim olmuşlardır.
Dolmuş, yakacak, giyecek...
4-Fiilden
türeyen her sıfat fiilimsi değildir.
Kes-ik el, yırt-ık kitap, kır-ık
masa...
ÜNVAN SIFATLARI
Kişilerin
mesleklerini, cinsiyetlerini, makamlarını, lakaplarını belirten sıfatlara unvan sıfatları denir. Bu sıfatlar
sadece insan isimlerini niteler. Bazen isimden önce, bazen sonra gelir:
İsmet Bey, Teğmen Kasım, Ali
Amca, Hasan Paşa, Ahmet Reis, Doktor Malik, Ayşe Hanım, Çolak Nebi,
Öğretmen Harun...
Ünvan
bildiren kelimeler bazen isim göreviyle kullanılır:
Kardeşim okuyup avukat
olacak.(İsim)
Avukat Burhan, benim kardeşimdir.
(Sıfat)
HAZIRLAYAN:
MUSTAFA ŞAHİN
TDE ÖĞRETMENİ