FİİLİMSİLER
(EYLEMSİLER)
Fiilimsiler üç ana grupta incelenir.
1) İSİM – FİİLLER (AD – EYLEMLER):
Fiil soylu sözcüklerin sonuna –mak, -mek , -ış, -iş,
-uş, -üş, -ma, -me ekleri getirilerek yapılır.
- Bir
gülüşün ömre bedel.
- Gün
biter gülüşün
kalır bende.
- Seninle
akşamları yürüyüşe çıkardık.
- Yaşamak,
ölmekten zor.
- Buralardan
gitmek istiyorum.
- Seni bile
özlemek istemiyorum bu akşam.
- İçimde
maziden kalma duygular var.
- Onula
yeniden başlamayı düşünüyor musun.
NOT 1 : İsim- fiil ekiyle
türetilen bazı sözcükler, isim- fiil özelliğini yitirip kalıplaşarak
kalıcı bir nesne ya da kavram adı olabilir.Artık bunlara isim- fiil eki olarak
bakmamak gerekir.
*Kaymak, çakmak, dondurma, kavurma, dolma, gözleme,
bağış, geviş…
NOT 2: Fiilden fiil yapım
eki olan –iş
ile isim- fiil eki olan –iş’ i birbiri ile
karıştırmamak gerekir.Anlamsal olarak fiilden fiil yapım eki (işteşlik eki) bir
işi karşılıklı ya da birlikte yapma anlamı verirken isim fiil eki böyle bir
anlam vermez.
- Gülüşün
çok güzel. (isim fiil eki)
- Onu
öyle görünce gülüştüler. (işteşlik eki)
NOT 3: Fiilden fiil yapan
olumsuzluk eki olan –ma,
-me ile isim fiil eki olan –ma,-me
birbiri ile karıştırılmamalıdır.
Fiilden fiil yapan –ma, -me fiile www.derskonum.comolumsuzluk anlamı
katarken isim fiil eki olan –ma,
-me fiile olumsuzluk anlamı katmaz.
- Artık
sevmeyeceğim. (olumsuzluk eki)
- İnsanın
mesleğini sevmesi gerekir. (isim – fiil eki)
2. SIFAT – FİİL EKLERİ (ORTAÇLAR)
Fiil
soylu sözcüklerin sonuna –an, -ası, -mez, -ar -dik, -ecek, -miş, (ünlüleri değişebilir)
ekleri getirilmek suretiyle yapılır. Sıfat- fiil ekleri
genellikle sıfat tamlaması kurar.
- Her
seven sevilenin boy aynasıdır.
- İşleyen
demir pas tutmaz.
- O
öpülesi eller beni büyüttü.
- Yıkılası
Bağdat nice askerler yedi.
- Bense
penceremde gelmeyecek saatleri beklerim.
- Mayın
tarlasına düşmüş bir deliyim.
- Ölmüş
eşek kurttan korkmaz.
NOT: Zaman
ekleriyle sıfat fiil eklerini www.derskonum.comkarıştırmamak gerekir. Zaman ekleri, şahıs
ekinden önce fiile gelerek fiili yüklem yapar. Sıfat fiil ekleri ise genellikle
fiilleri sıfat yapar ve üzerine isim çekim eklerini alabilir oysa zaman ekleri
isim çekim eklerini alamazlar.
- Hiç oturacak
zamanım yok. (-acak sıfat
s
i
tamlaması kurmuş bu yüzden sıfat fiil eki)
- Oğlum,
okuyacak ve büyük adam olacak. (zaman eki; çünkü fiili yüklem yapmış )
- Okumuş insanlar daha
kültürlü (s.f.e)
s
i
- Annem
de okumayı çok istemiş. (zaman eki)
3. ZARF FİİL EKİ
(ULAÇ, BAĞ – EYLEM):
Fiil kök ve gövdelerinin üzerine –ınca, - dıkça, - dığında,
-ken , -r…
-mez, -alı, -erek, -madan, -meksizin, -a…-a, -ıp ekleri getirilerek
oluşturulur. Zarf- fiil ekleri temel cümlenin zarf tümleci olurlar.
- Ben
gidince hüzünler bırakırım.
- Senin
bu halini görünce lise yıllarımı hatırladım.
- Gözlerin
gözlerime değince felaketim olurdu, ağlardım.
- Ağladıkça
dağlarımız yeşerecek göreceksin.
- Ağlarım,
hatıra geldikçe gülüştüklerimiz.
- Öldüğünde
henüz çok gençti.
- Seninle
konuştuğunda rahatlıyor.
- Sen
geçerken sahilden sessizce, gemiler kalkar yüreğimden gizlice.
- Sen
ağlarken ben nasıl gülerim.
- Onu
görür görmez tanıdım.
- Yarim,
sen gideli yedi yıl oldu.
- Ah vah
etmenin zamanı geçeli çok oldu.
- Gülerek
yanıma geldi.
- Böyle
yaparak beni çok üzüyorsun.
- Hiçbir
şey söylemeden çekip gitti.
- Ağlamadan
ayrılık olmaz.
- Sizin
durmaksızın çalışmanız lazım.
- Bir
süre konuşmaksızın öylece bekledik.
- Gide
gide bir söğüde dayandık.
- Gidip
de gelmemek, gelip de görmemek var kaderde.
NOT 1: Bir cümlede kaç tane fiilimsi varsa o kadar da
yan cümle var demektir.
NOT 2: Bir cümlede fiilimsi varsa o cümle girişik birleşik bir cümledir.
NOT 3: Bir cümledeki fiilimsi sayısıyla temel cümlenin
yükleminin
toplamı o cümledeki yargı sayısını verir.
Hazırlayan: Mustafa ŞAHİN
Muğla
Ünv.