GÖKTÜRK KİTABELER ÜZERİNE YAPILAN BİLİMSEL ÇALIŞMALAR
Bengü taşların dilini çözme çalışmaları Wilhelm Radloff ile Vilhelm Thomsen arasında tatlı bir rekabete sahne olmuştur. Thomsen, harflerin sırrını 25 Aralık 1893’te çözmüş ve 171 yıldan beri ilim adamlarını uğraştıran abidelerin Türklere ait olduğunu bütün dünyaya duyurmuştur. Radloff, 19 Ocak 1894'te Köl Tigin anıtını 50 nüsha olarak yayımlamıştır. Thomsen'in 1896'daki titiz ve mükemmel yayını, daha sonraki yayınlara daima örnek ve kaynak olmuştur.
Türkiye'de Köktürk anıtlarını ilk tanıtan bilim adamı 1895’te Necip Âsım olmuştur. Thomsen'in meşhur eserinin alfabeyle ilgili kısmından istifade eden Necib Âsım, 1897 yılında Pek Eski Türk Yazısı adıyla İkdam Külliyatı arasında küçük bir risale yayımlamıştır; böylece ülkemizde Köktürk harfleri ve abideleri hakkında ilk kitap yayımlanmış olur.
Şemseddin Sami, Orhun abidelerini bizde yayımlama girişiminde bulunanilk kişidir. 1903 tarihinde 104 sayfalık bir deftere, Köl Tigin bengü taşının doğu cephesini, orijinal harfleriyle, transkripsiyonu ve tercümesiyle kaydetmiştir.
Köktürk bengü taşlarının kısmen de olsa ilk tercümesi Ahmet Hikmet Müftüoğlu'nun "Gönül Hanım" adlı romanının içinde yer almaktadır.
Köktürk harflerini bizde ilk tanıtan Necib Âsım olduğu gibi, Orhun abidelerini ilk defa yayımlayan da yine kendisidir. Necib Âsım Orhun Âbideleri adlı çalışması, hem Köl Tigin ve Bilge Kağan bengü taşlarının metin ve tercümelerini, hem de Orhun Türkçesinin gramerini içine almaktadır.
Ragıp Hulusi'nin Thomsen'den çevirdiği üç büyük taşa ait tercüme, Moğolistan'daki Türkçe Kitabeler adı ile Türkiyat Mecmuası'nın üçüncü cildinde, 1935 yılında yayımlanmıştır.
Türkiye'de bengü taşları en geniş ölçüde işleyen, tarihçi Hüseyin Namık Orkun'dur. 1936-41 yıllarında 4 cilt olarak çıkan Eski Türk Yazıtları adlı eserde, o yıllara kadar bulunmuş olan Köktürk harfli ne varsa, fotoğraflarıyla, transkripsiyon ve tercümeleriyle, açıklamalarıyla, sözlüğüyle yer almıştır.
1943'te Nihal Atsız Türk Edebiyatı Tarihi adlı eserinde Tonyukuk ve Köl Tigin bengü taşlarının Günümüz Türkçesine çevrilmiş şekillerini vermiştir.
Bugüne kadar 40 civarında baskı yapan Muharrem Ergin'in Orhun Âbideleri adlı çalışması ilk baskısını 1970'te yapmıştır. Eserde üç büyük bengü taşın okunuş ve tercümeleri bulunmaktadır.
Son yıllarda Osman F. Sertkaya’nın konuyla ilgili çalışmaları olmuştur.
1985 yılında Büyük Türk Klasikleri dizisinin 1. cildinde, "Bengütaş Edebiyatı" başlığıyla Ahmet B. Ercilasun da Köl Tigin ve Tonyukuk anıtlarının yeni bir aktarımını vermiş ve anıtları edebî yönden değerlendirmiştir.
Amerika'dan Japonya'ya kadar bütün dünya Türkologları hâlâ heyecanla bengü taşlar üzerine eğilmektedir. Japon bilginlerinden H. Onogavva, Rus Türkoloğu Sergey E. Malov, Çekoslovakyalı Lumir Jisl, İ. A. Batmanov, Fransız Türkoloğu Rene Giraud Rus Sergey G. Klyaştornıy, Fransız Louis Bazin gibi isimler abideler üzerinde çalışmışlardır.
Kazak Türk bilgini Gubeydulla Aydarov, Kırgız Çetin Cumagulov, Azeri Alisa Şükürov ile A. A. Meherremov, Özbek G Abdurahmanov ile A. Rustemov gibi isimler de Türk cumhuriyetlerinde konuya ilgi duyan ve çalışmalar yapan araştırmacılardır.
1995'te TİKA, Moğolistan Tarihi Eserleri Atlası adlı bu konuda büyük boy bir albüm yayımladı.
Osman F. Sertkaya'nın Göktürk Tarihinin Meseleleri adlı eseri de 1995'te yayımlanmıştır.
2000 yılında Türk Dil Kurumunda Ahmet B. Ercilasun ve Osman F. Sertkaya tarafından yürütülen albüm projesinin ilk eseri de yayımlanmıştır: İsmail Doğan, Kafkasya 'daki Göktürk (Runik) İşaretli Yazıtlar, Ankara 2000.
2002'de Türk Dil Kurumu projesinin ikinci albümü de yayımlanır: İsmail Doğan, Doğu Avrupa'daki Göktürk (Runik) İşaretli Yazıtlar, Ankara 2002
Projeler dışında özellikle Talat Tekin'in çalışmaları dikkati çekmektedir. Tekin 1988'de Orhon Yazıtları (Kül Tigin ve Bilge Kağan), 1994'te Tunyukuk Yazıtı, 1995'te Orhon Yazıtları (Kül Tigin, Bilge Kağan, Tunyukuk) ve 2000'de Orhon Türkçesi Grameri adlı eserlerini yayımlamıştır.
Son yıllardaki diğer önemli çalışmalardan bazıları şunlardır:
Gubeydulla Aydarov, Yazık Orhonskih pamyatnikov drevnetyukskoy pis'mennosti VIII v., Alma-Ata 1971.
A. N. Kononov, Grammatika yazıka tyurkskih runiçeskih pamyatnikov (VII-IX vv.), Leningrad 1980.
Marcel Erdal, Old Turkic Word Formation I-II, Wiesbaden 1991