TÜRKLERDEKİ KUTSAL AĞAÇ KAYIN / ULUKAYIN, TÜRK DESTANLARINDAKİ AĞAÇ MOTİFİ VE ULUKAYIN, TÜRKLERDEKİ KUTSAL AĞAÇ KAYIN,
ULUKAYIN
Ulukayın; Türk, Altay, Çuvaş, Yakut, Moğol ve Macar söylencelerinde, toplum inancında ve Kamcılıkta "Yaşam Ağacı"nı simgeler.
Uluğkayın, Ulıkadhın, Olokaygın biçiminde de söylenir. Baykayın, Baykadhın, Paykaygın olarak da bilinir. Eşanlamlı olarak Bayterek (Beyterek, Begterek) veya Ulubuk (Olobuk, Olıbuk) da denir. Yerle göğü birbirine bağlayan yaşam ağacıdır. Yakutlarda Luk Mas (Aal Luuk Mas, Ağal Luğuk Mas) denilir.
Taşıdığı Anlam ve Önem
Kayra Han'ca dikilmiştir. Yeryüzü ile birlikte yaratılmıştır. Yerin, yeraltının ve gökyüzünün tam ortayındadır. Dalları gökyüzünü ayakta tutar. Kökleri toprağın tüm katlarını delip yeraltı okyanusuna kadar uzanır.
Öksökö kuşu çevresinde dönerek uçar ve kimi de tepesine konar.
Dokuz boy (Türklerin dokuz soyu veya yeryüzündeki dokuz büyük yalnık soyu) bu ağacın dokuz dalından türemiştir.
Umay Ana Yaşam Ağacı’nın iyesidir ve yeryüzüne inerken bu ağacı kullanır.
Kübey Hanım bu ağacın içinde yaşar.
Kökleri yeraltına, dalları gökyüzüne uzar. Köklerinden yaşam suyu (Bengüsu) akar. Her dalı, altından yetmiş yapraklı olarak tanımlanır. Yapraklarının büyüklüğü birer at derisi kadardır.
Türk söylencesinde çok önemli bir yeri vardır. Gökleri delip bilinmez yüksekliklere çıkar.
Uluğ Kayın’ın dallarından biri Güneş'e biri de Ay'a uzanır. Tepesinde Ülgen oturur. Kimi yerlerde bir çam ağacı olarak benimsenir.
Ağacın bir yanında Ay bir yanında ise Güneş bulunur. Kimi de Demirdağ’ın üzerinde durduğu söylenir.
Sekiz gölgeli, dokuz köklü olarak anılır. Kişilerin tini bu ağacın dalları arasında uçuşur durur. Bu tinler küçük kuşlara benzerler.
Osmanlı Devlet’nin kurucusu Osman Bey’in düşünde gördüğü, büyüyüp tüm yeryüzünü kaplayan ağaç da Uluğ Kayın’a benzemektedir.
Ağaca bez (çaput) bağlayarak dilekte bulunma da yine Uluğ Kayın ile bağlantılı görünmektedir. İlge denilen balı, onu yiyenlere bir güç verir.
Çuvaş Bayrağında simge olarak kullanılmış bir yaşam ağacı vardır.
Maniheizm’in etkisiyle Yaşam Ağacı’nın karşıtı olan Ölüm Ağacı da Türk ekinine girmiştir ancak çok yaygınlaşmamıştır.
Kimi kaynaklarda benzer kökten çıkan iki ağaç olarak adlandırılır ki, bu durum iki doruğu olan Dünya Dağı ile de uygun düşer.
Mani inancı ile bu ikiz ağaçlardan birine ölüm işlevi yüklenmiştir.
Yaşam ağacı, hemen hemen aynı özelliklerle ama biraz daha ayrıntısız ve yalın olarak, Macar söylencesinde de Vilagfa veya Eletfa adıyla yer alır. Ad Macarcadır ama motif Ural-Altay düşünüşüne benzer.
Macarlara göre Kam tinsel yolculuğunda bu ağaca tırmanarak göğe çıkar.
KAYNAK:
Türkçenin Diriliş Hareketi TDH
