TÜRK DESTANLARINDAKİ MİTOLOJİK ÖGELER,UNSURLAR,VARLIKLAR

TÜRK DESTANLARINDAKİ MİTOLOJİK ÖGELER, TÜRK DESTANLARINDAKİ MİTOLOJİK UNSURLAR, TÜRK DESTANLARINDAKİ MİTOLOJİK VARLIKLAR, MİT,MİTOLOJİ,

ØBOZKURT/GÖKBÖRÜ

ØIŞIK

ØAĞAÇ

ØMADEN VE MADEN

  ÜRÜNLERİ (DEMİR)

ØKADIN

ØAT

ØYA DA TAŞI

ØAK SAÇLI /SAKALLI

     İHTİYAR

BUNLARI TEK TEK AÇIKLAYALIM

hazırlayan:Mustafa ŞAHİN
BOZKURT

ØTürk hayat ve savaş gücünü temsil eder.

ØTürkler kurda önce tanrı diye tapmışlar. Sonra kendilerinin bozkurt soyundan geldiklerine,böylelikle birer kurt olduklarına  inanmışlardır.

ØSavaşlarda Türkler düşman üzerine bozkurt sesleriyle atılırlardı. O yürüyerek ordular da yürümüş,o durunca ordularda durmuştu.

Øİlk Türk bayraklarından birinde altından bozkurt başı bulunmaktadır.

ÖRNEK
Bir kurt ki erkek bir kurt!
Gök tüylü,gök yeleli!
Bu kurt döndü Oğuz’a,bakmadan sağa sola,
Dedi:’’Ey Oğuz şimdi,ordunu çıkar yola!
Halkını beylerini,atlandır çıkar yola,
Baş çekip göstereyim,doğru yol nerde ola!’’

Türk evinin direği,erkeğinin vefalı arkadaşı,mukaddes Türk çocuklarının annesidir.
Oğuz’un ilk karısı ışıktan,ikinci karısı ağaçtan doğmuş mukaddes kadınlardır. Annelik unsuru kadını yüceltmiştir.


IŞIK
Dini bir unsurdur. Destanların büyük kahramanları,bu  kahramanlara kadınlık ve mukaddes Türk çocuklarına annelik yapan kadınlar çoğunlukla ilâhî bir ışıktan doğar. Ya da kahramanların yüzünde doğumlarında ilâhî bir ışık oluşur.

ÖRNEK:
Yine günlerden bir gün:
Oğuz kağan bir yerde tanrıya yalvarırken:
Karanlık bastı birden,bir ışık düştü gökten!
Öyle bir ışık indi,parlak aydan,güneşten!
Oğuz kağan yürüdü,yakınına ışığın,
Oturduğunu gördü,ortasında bir kızın!

İnsanlığın türeyişinde önemli yeri olduğuna inanılır.Ağaca pek çok destanda annelik ruhu verilmiştir.Pek çok kahraman ağaç kovuğunda doğmuştur.Yavrusunu ağaç kovuğunda doğuran annenin çocuğuna “Kıpçak” (oyuk ağaç) dendi.



AĞAÇ
  İnsanlığın türeyişinde önemli
yeri olduğuna inanılır.Ağaca pek çok
destanda annelik ruhu verilmiştir.Pek
çok kahraman ağaç kovuğunda doğmuştur.Yavrusunu ağaç kovuğunda
doğuran annenin çocuğuna “Kıpçak”
(oyuk ağaç) dendi.



Osman Gazi rüyasında Osmanlı devletinin doğup gelişmesini,nerelere kadar yayılacağını gösteren bir ağaç görmüştü.

ÖRNEK:
Ne zaman ki, gün batar, ışık gökten inermiş, Kayından sesler çıkar, herkes müzik dinlermiş. Bunu duyan Uygurlar, hep birden şaşırmışlar, Bu durumu görenler, aklını kaçırmışlar. On ay on gece kayın, ışık ile sarılmış, Bir gün tam şafakleyin, kayın birden yarılmış. Beş güzel çocuk çıkmış, kayının ortasından, Gözleri kamaştırmış, bakmışlar arkasından. Gün olmuş zaman olmuş, hepsi kocaman olmuş, Küçükleri 'Böğü-Han', Uygurlara Han olmuş.





MADEN VE MADEN ÜRÜNLERİ
Türk destanlarında altın,demir, gümüş,bakır isimleri çok sık kullanılır. Maden isimleri tamamen Türkçedir.

ÖRNEK:
Güneyde barkan adlı bir il var idi bu kez.
Av kuşları çok olan zengin bir bucak idi,
Vahşi hayvan yurduydu,havası sıcak idi.
Mücevher,gümüşü çok altını da paradır,
Halkın yüzünün rengi,tanrı’dan kapkaradır.

• ØTürk hayat ve savaş gücünü temsil eder.
• ØTürkler kurda önce tanrı diye tapmışlar. Sonra kendilerinin bozkurt soyundan geldiklerine,böylelikle birer kurt olduklarına inanmışlardır.
• ØSavaşlarda Türkler düşman üzerine bozkurt sesleriyle atılırlardı. O yürüyerek ordular da yürümüş,o durunca ordularda durmuştu.
• Øİlk Türk bayraklarından birinde altından bozkurt başı bulunmaktadır.

KADIN:  Türk evinin direği,erkeğinin vefalı arkadaşı,mukaddes Türk çocuklarının annesidir.

           Oğuz’un ilk karısı ışıktan,ikinci karısı ağaçtan doğmuş mukaddes kadınlardır. Annelik unsuru kadını yüceltmiştir.

ÖRNEK:
Bir ben vardı başında,ateş gibi ışığı,
Çok güzel bir kız ki gülse gök güledurur!
Kız ağlamak istese gök de ağlayadurur!
Oğuz kızı görünce aklı gitti beyninden
Kıza vuruldu birden,sevdi kızı gönülden

• ØDestan kahramanlarının

vefalı ve sevgili arkadaşıdır.

• ØKahramanı hedefe ulaştırır. Savaşlarda kahramanın hangi ata bindiği özellikle belirtilir ve atın kahramanlığı da anlatılır.
• Øİslamiyet’ten önce olduğu gibi İslamiyet’ten sonra da attan kahraman olarak bahsedilir. Köroğlu’nun “Kır At”ı destanda Köroğlu ve Ayvaz kadar önemlidir.

AT

ØDestan kahramanlarının

 vefalı ve sevgili arkadaşıdır.

ØKahramanı hedefe ulaştırır. Savaşlarda kahramanın hangi ata bindiği özellikle belirtilir ve atın kahramanlığı da anlatılır.

Øİslamiyet’ten önce olduğu gibi İslamiyet’ten sonra da attan kahraman olarak bahsedilir. Köroğlu’nun “Kır At”ı  destanda Köroğlu ve Ayvaz kadar önemlidir.

ÖRNEK:
Oğuz bunu görünce ne çok sevinmiş idi,
Alaca aygırına severek binmiş idi,
Apalaca aygırın,oğuz severdi özden
Ama at dağa kaçtı,kayboldu birden gözden.
Bu dağ buzlarla kaplı,çok büyük bir dağ idi,
Soğuğun,şiddetinden başı da apak idi,
Ne yorgunluk ne soğuk erişmez idi ona,
O bey dağlara girdi,dokuz gün erdi sona
Aygırı yakaladı memnun etti oğuz’u.

• ØUygur destanında yurt bütünlüğünün ve halk saadetinin sembolü olarak bilinen tılsımlı bir yaştır.
• ØDestanın bir diğer anlatımında bu taş bir yüzüktür.
• ØYada taşı için savaşlar yapılmıştır.

YADA TAŞI:

ØUygur destanında yurt bütünlüğünün ve halk saadetinin sembolü olarak bilinen tılsımlı bir yaştır.

ØDestanın bir diğer anlatımında bu taş bir yüzüktür.

ØYada taşı için savaşlar yapılmıştır.

ÖRNEK:
Evlendikten sonra Prenses Kiu-Lien,
Sarayını Hatun Dağında kurdu
Hatun dağının çevre yanı da dağlıktı ve
Bu dağlardan birinin adı da Tanrı Dağıydı,
Tanrı Dağının güneyinde de Kutlu Dağ derler
Bir başka dağ vardı, kocaman bir kaya parçası
Bir gün elçileri, falcılarıyla birlikte Kiu-Lien' in sarayına geldiler
Kendi aralarında konuşup dediler ki:
-Hatun Dağının varı yoğu, bütün bahtiyarlığı
Kutlu dağ denilen bu kaya parçasına bağlıdır.
Türkleri zayıflatıp yıkmak istiyorsak bu kayayı onların elinden almalıyız.

• ØHakanların akıl danışıp öğütlerini dinledikleri güngörmüş ihtiyarlardır.

Örneğin;Oğuz Kağan Destanı’ndaki Uluğ Türk adlı vezir Oğuz’a söz dinleten, devlet yönetimini öğreten kişidir.


AK SAÇLI SAKALLI İHTİYARLAR

ØHakanların akıl danışıp öğütlerini dinledikleri güngörmüş ihtiyarlardır.

      Örneğin;Oğuz Kağan Destanı’ndaki Uluğ Türk adlı vezir Oğuz’a söz dinleten, devlet yönetimini öğreten kişidir.

ÖRNEK:
Söz dışında kalmasın,bilsin herkes bu işi,
Oğuz kağan’ın yanında,vardı bir koca kişi.
Sakalı ak,saçı boz,çok uzun tecrübeli,
Asil bir insan idi,akıllı,düşünceli.
Ünvanı Tüşimel’di,yani kağan veziri,
Uluğ Türük’tü adı,Oğuz’un seçme eri.

DESTANLARIN YAZIYA GEÇİRİLMESİ

Çeşitli yollar takip edilmiştir:

• ØBir topluluğun istiklalini tehlikeye düşüren büyük felaketler karşısında tekrar milli uyanışı sağlamak amacıyla,destan geleneğini çok iyi bilen yaşayan bir şair destancı tarafından söylenmiş olan çeşitli destan parçalarının bir araya getirilmesiyle oluşturulur.

ÖRNEK:Firdevsi’nin Şehname’si.

• ØBir destancı tarafından değiştirilmeden,ya kendisi tarafından ya da onu dinleyen okur-yazar biri tarafından destanın kaleme alınması.

ÖRNEK:
Dede Korkut Hikâyeleri,Manas Destanı

• ØBilinçli aydınlar tarafından daha dar,kapalı çevrelerde destan geleneğinin izlerini takip ederek yazıya geçirilmesidir.
• ØBir milletin içinde oluşmuş destanların canlı olarak yaşadıkları çağ geçip de onlardan arta kalanları bir araya getirip belirli bir düzene koyduktan sonra destanı ilk şekline getirme gayretleriyle oluşmuştur.

ÖRNEK:Finlilerin Kalevela Destanı