TÜRKÇE KELİMELERİN ÖZELLİKLERİ NELERDİR, TÜRKÇE KELİME NASIL ANLAŞILIR, BİR KELİME TÜRKÇE Mİ NASIL ANLARIZ, TÜRKÇE SÖZCÜKLERİN ÖZELLİKLERİ, Türkçe Kelimelerin Özellikleri
hazırlayan : mustafa şahin
Her dilin kendine özgü kuralları olduğu gibi Türkçenin de kendine özgü kuralları vardır.
Bu bölümde Türkçe sözcüklerin özelliklerine ait kurallardan bahsetmek istiyorum. Bu bilgiler ışığında yabancı sözcükleri daha kolay bir şekilde ayırt edebiliriz.
1- Büyük ünlü uyumu kuralı (Kalınlık-incelik uyumu)
Türkçedeki ünlülerin yarısı kalın yarısı ince ünlülerden oluşmaktadır:
Kalın ünlüler: a, ı, o, u
İnce ünlüler: e, i, ö, ü
Kural: Bir kelimedeki ünlülerin tamamı ya kalın ünlü olacak ya da ince ünlü olacak.
Şayet hem kalın ünlü hem de ince ünlü barındıran bir kelime varsa o kelime Türkçe değildir.
(elma, anne, kardeş, hani ... gibi kelimeler zamanla değişikliğe uğradıkları için bu kurala uymazlar.)
orman, ağaç, çiçek, böcek kelimelerindeki ünlüler ya hep kalın ünlü ya da hep ince ünlüdür.
Badem, karanfil, fidan, ticaret, kitap kelimelerindeki ünsüzlere bakıldığı zaman kalın ve ince ünlüler aynı kelimede mevcut.
Not: Tek heceli ve birleşik kelimelerde bu kural aranmaz.
2- Küçük ünlü uyumu kuralı (düzlük-yuvarlaklık uyumu)
Küçük ünlü uyumu kuralı ile ilgili esaslar
Düz ünlüler: a, e, ı, i
Yuvarlak ünlüler: o, ö, u, ü,
a-Bir kelime düz ünlü ile başladığı zaman düz ünlü ile devam etmesi gerekir.
Yani a ünlüsü ile başladı ise a veya ı ünlüsü ile devam etmesi gerekir.
Ya da e ile başlamışsa kelime e veya i ile devam etmesi gerekir.
b-Yuvarlak bir ünsüzle başlamışsa düz genişle devam etmesi gerekir.
O,ö,u,ü ile başlamışsa kelimemiz a veya e ile devam etmesi gerekir.
c-Yuvarlak ile başlamışsa dar yuvarlak ile bitmesi gerekiyor.
O,ö,u,ü ile başlarsa u,ü ile bitmesi gerekir.
3-Küçük ünlü uyumu kuralı incelendiğinde ilk hecenin dışındaki kelimelerde o ve ö ünlüsünün bulunmadığını görebiliriz.
Çünkü: o ve ö ünlüleri yuvarlak geniş ünlülerdir.
Koro (İtalyanca), şato (Fransızca), doktor (Fransızca), foto (Fransızca),, daktilo (Fransızca),....
Aktör (Fransızca), armatör (Fransızca), hoparlör (Fransızca), formatör (Fransızca)...
Aynı kurala göre düz ünlü ile başlayıp yuvarlak ünlü ile biten kelimeler de bu kurala uymazlar. a ile başlayıp u ile biten kelimeler bu kurala uymazlar:
Kavun, karpuz, yağmur, hamur, çamur, havuç...
4- Türkçede sapkalı a (â) sesi bulunmaz. Bu harfi barındıran sözcükler Türkçe değildir.
Kâğıt (Farsça), kâtip (Arapça), fedâ (Arapça), rüzgâr (Farsça) ... gibi.
5. Türkçede iki ünlü yan yana gelmez.
Şair, şiir, dair, ait, aile...(Örnek kelimeler Arapça kökenlidir)
6-Türkçe sözcüklerin içinde aynı ünsüz yan yana gelmez.
Millet, hürriyet, cadde, iddia, zerre, bakkal...(Örnek kelimeler Arapça kökenlidir.)
(anne, elli kelimeli istisna)
7. Türkçe kelimeler b,c,d,g ünsüzleriyle bitmez.
Ab (Farsça), hac (Arapça), kod (Fransızca), lig (Fransızca)....
(ad, sac kelimeler istisna)
8. Türkçe kelimeler çift ünsüzle başlamaz.
Trafik, tren, fren, kral, grup.. (bu kelimeler dilimize Fransızcadan girmiştir)
9.Türkçe sözcüklerde f, h, j sesi yoktur. Bu kelimeler Türkçe değildir.
jilet, jandarma (İtalyanca), müjde (Farsça), makyaj (Fransızca), baraj (Fransızca)
fakir (Arapça), filiz (Rumca), fiyat (Arapça), fuar (Fransızca), tayfa (Arapça), kafa (Arapça)
hazan (Farsça), hayat (Arapça), hol (İngilizce), sabah (Arapça), huzur (Arapça),cerrah (Arapça)
10. Türkçe sözcüklerde “b” ünsüzünden önce “n” harfi olmaz. Böyle durumlarda “n” ünsüzü “m” ye çevrilerek kullanılır:
çenber-çember, kanber-kamber, penbe-pembe, lanba-lamba,canbaz-cambaz
(istisna durumlar: onbaşı, binbaşi, Safranbolu..)
11. Türkçede “c, g, l, m, n, r, v, j, f” sesleri kelimelerin başında bulunmaz.
Ancak yansıma (ses taklitleri) sözcükler bu kurala dahil değildir.
Ceylan (Farsça)
Gazi (Arapça)
Limon (Rumca)
Mavi (Arapça)
Nimet (Arapça)
Realist (Fransızca)
Vida (İtalyanca)
Fidan (Rumca)
Yansıma sözcükler: mışıl mışıl, gürül gürül, cosur cosur, fokur fokur, miyavlama, gıcırdama, vınlama, cosurtu, gümleme...
Not: Bu ünsüzlerle başlayan pekiştirmeli kelimeler bu kurala girmezler.
12. Türkçe sözcük sonlarında belli çift ünsüzler bulunur:
lç, lk, lp, lt = ölç, kalk, kısalt
nç, nk, nt = sevinç, dinç, denk, ant
rç, rk, rp, rs, rt = Türk, sürç, sark, sarp, pars, ört,
st, şt = üst, hoşt gibi.
(Not: Yansıma kelimeler Türkçedir.)