TYT YKS TÜRKÇE İSİMLER/ADLAR KONU ANLATIMI,DERS NOTU

TYT TÜRKÇE İSİMLER KONU ANLATIMI,TYT TÜRKÇE ADLAR KONU ANLATIMI,TYT TÜRKÇE İSİMLER DERS NOTU, TYT TÜRKÇE KONU ANLATIMI, YKS TÜRKÇE İSİMLER KONU ANLATIMI,

1.              AD (İSİM)

Varlıkları ve kavramları tanımamıza yarayan söz- cüklerdir.

İsimler, genellikle "ne, kim" sorularına cevap verir. İstanbul, bebek, ayı, kulak, sandalye, cereyan,

yel, ruh, sevinç, hürriyet, bağımlılık...

1– ANLAM ÖZELLİKLERİNE/VARLIKLARA VERİLİŞLERİNE GÖRE GÖRE İSİMLER

1. ÖZEL İSİM

Tek varlığı karşılayan isimlerdir. Ömer, Adana, Allah, Türkiye, Beşiktaş, Bahadır...

Çeşitleri:

➪ Kişi isim ve soyadları:

Mustafa Kemal Atatürk, Melih Cevdet Anday

➪ Hayvanlara özel olarak verilen isimler: Pamuk, Karabaş, Tekir..

➪ Yer isimleri:

Adana, Ankara, Turgut Özal Bulvarı...

➪ Ulus isimleri:

Türk, Fransız, Eskimo...

➪ Ülke isimleri:

Türkiye, Amerika, Rusya...

➪ Bölge isimleri:

Doğu Anadolu Bölgesi, Akdeniz Bölgesi...

➪ Ova isimleri:

Çukurova, Konya Ovası...

➪ Deniz isimleri:

Akdeniz, Karadeniz, Ege Denizi...

➪ Dağ isimleri:

Toroslar, Süphan, Ağrı Dağı...

➪ Orman isimleri:

Atatürk Ormanı, Gerede Ormanları...

➪ Göl isimleri:

Van Gölü, Tuz Gölü...

➪ Kıta isimleri:

Asya, Avrupa, Afrika...

➪ Yıldız isimleri:

Çoban Yıldızı, Küçükayı, Büyükayı

➪   Gezegen isimleri: Dünya, Merkür, Venüs...

➪ Kuruluş, kurum isimleri:

Erciyes Üniversitesi, Sosyal Sigortalar Kurumu, Ekstrem Dershanesi...

➪ Din isimleri:

İslamiyet, Hristiyanlık, Musevilik...

➪  Mezhep isimleri: Hanefi, Maliki, Caferi...

➪ Tarikat isimleri:

Kadiri, Nakşibendi, Rifai...

➪ Dil isimleri:

Türkçe, Rusça, Urduca...

➪ Yapı isimleri:

Kocatepe, Selimiye, Süleymaniye...

➪ Eser isimleri:

Yaban, Çalıkuşu, Kiralık Konak...

 Türkçe biliyor musunuz?

➪ Özel ada ulanan (eklenen) yapım ekinden sonra gelen çekim eki bitişik yazılır.

 Türkçenin, Atatürkçülüğün...

➪ Özel isimlere gelen çekim ekleri kesme imiyle ayrılır.

       Beşiktaş'ın Avrupa kupası maçlarını ilgiyle takip ediyorum.

 Bunu, Bahadır'da da görmüştüm.

➪ Özel adlara getirilen "–ler" çoğul eki, kesme imiy- le ayrılmaz.

(–lar, –ler eki önceki yıllarda eklendiği özel ada "ve onun gibiler" anlamı kazandırdığında kesme imiyle ayrılıyordu ama son alınan kararlarla bu ek hiçbir kul- lanımda kesme imiyle ayrılmaz.)

 Aliler, akşam bize gelecek.

 Mustafa Kemaller, ölmez bu ülkede hiçbir zaman.

➪ Güneş, dünya ve ay sözcükleri astronomi (gök- bilim) veya coğrafya ile ilgili bir kavramın adı ol- dukları zaman özel ad gibi, bunun dışında tür adı gibi kullanılır. Özel ad olduklarında büyük, tür adı olduklarında küçük harfle başlarlar:

 Ay, Dünya'nın uydusudur.

 Benim dünyamı karartmayın.

 Kız ay parçası gibi, ne kadar güzel!

 Evet, Güneş'te meydana gelen patlamalar tehlike yaratıyor.

Özellikleri:

➪ Özel isimler daima büyük harfle başlar.

➪ Belli bir tarih gösteren gün ve ay adları da özel ad

 Zühre, bizi burada bekleyecekti.

➪ Özel isimlere gelen yapım ekleri kesme imiyle ayrılmaz.

konumundadır ve büyük harfle başlatılır.

 Matematik-geometri sınavı bu yıl 26 Haziran  2012 Pazar sabahı yapılacak.

➪ Yön bildiren sözcükler bir bölgenin, bir yörenin yerine kullanılıyorsa özel isimdir ve büyük harfle başlatılır.

 Amerika, Güney–Kuzey savaşıyla uzun yıllar sarsıldı.

 Evimizin güneyinde balkon yok.

Bu konuyla ilgili sorular bize genellikle yazım yan- lışlarında, büyük harf–küçük harf yazımında sorula- caktır.

2.  TÜR (CİNS) İSMİ:

Aynı türden varlıkları karşılayan adlardır: Ağaç, çiçek, kedi, köpek...

➪ Genellikle tür adı olarak kullanılan bazı sözcükler karşımıza özel ad olarak da çıkabilir.

 Bekle, bugün Tarık bizi ziyaret edecek.

 Taylan çok şık giyinmişti, bu sabah.

➪ Bazı tür adları, ait oldukları türün tamamını kap- sayacak şekilde kullanılabilir.

 Çiçek, sevgiyle yetiştirilmesi gereken bir bitkidir.

Bu cümlede "çiçek" ait olduğu türün tamamını kapsayacak şekilde kullanılmıştır.

 Çiçek, fazla su verildiği için çürümüş.

3.    EYLEM İSİMLERİ

Eylem kök ya da gövdelerine mastar ekleri (–me,

–mek, –iş) getirilerek yapılır.

 Bu kitabı okumasını istemiştim, kardeşimden.

 Bomboş beklemek çok zor böyle sıkıcı bir günde seni.

 Binanın yıkılışını büyük bir korkuyla izledim.

4.    YANSIMA ADI

Doğadaki seslerden esinlenerek oluşturulmuş adlardır. Yansıma adlar sadece duymayla ilgilidir.

Patırtı, uğultu, cızırtı, böğürme, homurtu, inilti...

2– VARLIKLARIN SAYILARINA /NİCELİK ÖZELLİKLERİNE GÖRE ADLAR:

1.               TEKİL AD

Aynı türden tek varlığı karşılayan adlardır. Araba, öğrenci, sıra, sandalye, Ankara...

2.                 ÇOĞUL AD

"–ler" çoğul eki alarak aynı türden birden çok var- lığı karşılayan adlardır.

 Bu ağaçlara iyi bakın, hüzün göreceksiniz.

Çoğul eki kimi zaman sözcüğe çoğul anlamı dışında anlamlar da katabilir.

➪ Topluluk ve Genelleme

 Fransızlar, çok kibardır, İngilizler ise kaba.

➪ Aile:

 Teyzemler, yarın bize geliyor; şimdiden bunu he- yecanı sardı.

 Taylanlarla aramız çok iyidir, sorunu konuşarak halldebiliriz.

3.               TOPLULUK ADI

"–ler" çoğul ekini almadığı halde çoğul anlamı ta- şıyan isimlerdir:

 Ordumuzu güçlendirelim ki düşmanla masaya daha rahat oturalım.

 Sınıf çok kalabalık, bahanesiyle dışarı çıkmış.

sürü, takım, tabur, orman, demet, düzine, salkım, toplum, halk, orman, kortej, kurultay, heyet, kurul...

UYARI 1: Topluluk adları çoğul eki alabilir:

➪ Dilek belirten sözlerle kalıplaşır:

 Herkes yatağına girsin, iyi geceler!

➪ İkileme kurarlar:

 Güzeller güzeliydi o, çok kişiyi peşinden koştur- muştu.

 Yıllar yılı bekledim, bir mektup bile yazmadın.

 Takımlar sahaya çıktı, final maçı az sonra başla- yacak.

 Gruplar yarışmaya hazırdı ama jüri salona gel- memişti.

UYARI 2:

Bazı adlar, ad aktarmasını (mecaz-ı mürsel) ör- neklediğinde topluluk adı görevi üstlenir.

➪ Saygı kavramı verir:

 Müdür Beyler buradalar mı, az sonra toplantı baş- layacak.

➪ Benzerlik kavramı verir:

 Bizimdir Fatihler, Yavuzlar.

➪ Topluluk kavramı verir:

 Onlar basamağı

 Üçler mezarlığı

➪ Abartma anlamı verir:

 Ateşler içinde yanıyordu küçük çocuk.

 Dünyaları verseler vazgeçmem sevdamdan.

➪ "Her" sözcüğünün anlamını verir:

 Biz Adana'da yazları yaylaya gideriz.

➪ Aynı gruptan varlıkları karşılar:

 Sürüngenler, baklagiller, turunçgiller...

 Sınıfın, yeni eğitim-öğretim yılı başlamadan ona- rılması gerekiyor.

Bu cümlede sınıf sözcüğü, ders işlenen mekan anlamında kullanıldığı için tekil ad durumundadır.

 Sınıfın, öğretmenin sorduğu soruya itiraz etmesi bizi şaşırttı.

Bu cümlede ise sınıf sözcüğü, ders işlenen me- kan anlamında değil, sınıftaki öğrenciler anlamında kullanıldığı için biçimce tekil, anlamca çoğul ad olan topluluk adını örneklemiştir. Burada yer-insan ilişkisi- ne dayalı ad aktarması örneklenmiştir.

 Köy, şehir merkezine 22 km uzaklıktaydı.

Bu cümlede köy sözcüğü temel anlamıyla kulla- nıldığı için tekil adı örnekler.

       Köy, zor durumda kalan muhtara yardım elini uzattı.

Bu cümlede ise köy sözcüğü isim aktarmasını örnekleyerek köydeki insanlar anlamında kullanıldığı için topluluk adını örneklemiştir.

 Mektup aldım gül yüzlü yardan

Belirtisiz nesne

    Gördüğüm en iyi insanlardan biri, Ali'ydi.

Yüklem

UYARI: İyelik ve çokluk eklerini alan sözcükler de yalındır.

 Evimiz buraya 4 km uzaklıktaydı.

İyelik eki Yalın isim

 Çocuklar bu konuda yanılıyor.

İsimler, cümle içinde değişik görevde kullanılırlar. Bu görevleri üstlenirken de ya yalın halde olurlar ya da değişik ekler alırlar.

Bir sözcüğe önce yapım ekleri sonra iyelik eki sonra da durum eki gelir.

Onun yaz–ı–lar–ı–n–ı çok beğendim

3-KARŞILADIĞI VARLIĞIN NİTELİĞİNE GÖRE İSMLER

SOMUT İSİM

Duyu organlarımızla (göz, kulak, burun, dil, deri) varlığını algılayabildiğimiz nesnelere verilen isimlerdir.

Görme: kitap, kalem, dağ, iri...Dokunma: soğuk, sıcak, rüzgar, elektrik... İşitme: fısıltı, gürültü, takırtı.

Tatma: acı, tatlı, ekşi...Koklama: koku, yemek, hava...

1.    SOYUT İSİM

Duyu organlarımızla varlığını algılayamadığımız kavramlara verilen adlardır.

Kin, özgürlük, bağımsızlık, tanrı, ruh, başarı...

3– İSMİN DURUMLARI (HALLERİ)

1.    YALIN HAL

İsmin, –i, –e, –de, –den eklerinden birini alma- mış durumudur.

 Öğrenciler burada.

 Ev çok güzelmiş.

Cümlede yalın haldeki sözcükler "ne, kim" sorula- rına yanıt verir ve cümlede özne, sözde özne, yüklem ya da belirtisiz nesne görevinde kullanılır.

 Öğrenci, bugün ödevlerini yapmış.

Özne

 Öğrenci, bugün iyi çalıştırılmış.

Sözde özne

2. BELİRTME HALİ

İsmin –i, –ı, –u, –ü ekini almış halidir. Gösterme hali de denir.

-i hal eki

 Öğrencileri gördünüz mü?

 Kimi? Belirtili nesne

 Orhan Pamuk'un eserlerini enine boyuna inceledim.

Neyi? Belirtili nesne

–i, (–ı, –u, –ü) ekinin, belirtme durumundan baş- ka görevleri de vardır:

 Yaz–ı çok güzel yazılmış.

yapım eki

 Onun okul–u çok uzakmış.

III. tekil iyelik eki (tamlanan eki)

3.    YÖNELME HALİ

İsmin –e, –a ekini almış durumudur. Bakma, yak- laşma hali de denir. Sözcüğe yönelmeli dolaylı tümleç görevini yükler ve "nereye/kime/neye" sorularının ya- nıtını belirler.

 Yarın size geleceğiz.

Kime?

 Çantayı dolaba koydum.

Nereye?

 Arabaya binmek istemedim.

Neye?

Yönelme eki "–e" bazen başka sözcüklerle öbek- leşerek sözcük türü olarak edat, öge olarak edat tüm- leci ya da zarf tümleci görevi üstlenir.

 Arkadaşınız ev–e doğru gidiyordu.

 Akşam–a doğru vardık köye.

 Sabah–a kadar bütün işi bitiririz.

4.    KALMA (BULUNMA) HALİ

İsmin –de, –da, –te, –ta ekini almış halidir. Bulun- ma hali de denir.

Sözcüğe dolaylı tümleç görevini yükler ve "Nere- de/Kimde/Neyde" sorularının yanıtını belirler.

 Evde görmüştüm onu.

Nerede?

 Biz, sende bulduk yıllardır özlemini çektiğimiz sevgiyi.

Kimde?

İsme gelen "–de" eki ile bağlaç olan "de"yi birbiri- ne karıştırmamalıyız.

 Bizim okul da yarışmaya katılacak. (Bağlaç)

O, bizim okulda yarışmaya katılacak. (durum eki)

dolaylı tümleç      dolaylı    yüklem

tümleç bulunma hal eki

"–de" ekinin başka görevleri de vardır:

➪   Eklendiği sözcüğe zaman anlamı katar.

    Çocukluğumda çok zor günler yaşadım.

zarf tümleci

➪ Eklendiği sözcüğü sıfat yapar.

 Yerinde bir cevapla herkesi şaşırttı.

 Gözde öğrenciler her zaman el üstünde tutulur.

–e hal eki yukarıdaki cümlelerde edat tümleci oluşturmuştur.

"de" bağlacı cümleden çıkarıldığında anlamda fazlaca bir değişme olmaz, daralma olur; "–de" eki ise cümleden çıkarıldığında anlam tamamıyla bozulur.

"de" bağlacı ünsüz sertleşmesi kuralına uymadığı halde, "–de" ekinin "–ta"lı, "–te"li biçimleri vardır.

 Sınıfta oturuyorduk, öğretmeni beklerken.

 Sınıf da süslenmiş yeni öğretmen geleceği için

5.    ÇIKMA (AYRILMA/UZAKLAŞMA) HALİ

İsmin –den, –dan, –tan, –ten ekini almış halidir.

Sözcüğe dolaylı tümleç görevini yükler ve "Nere- den/Kimden/Neyden" sorularının yanıtını belirler.

 Babamdan öğrendiğim bu haber, beni heyecanlan- dırdı. Kimden?

 Ben aşktan nefret ettim seni kaybettikten sonra.

Neyden?

 Söylene söylene kütüphaneden geliyormuş.

Nereden?

"–den" eki başka görevlerde de kullanılabilir:

➪ Sıfat tamlaması yapar:

 Sıradan insanlarla muhatap olmam.

Sıfat

 ➪ İsim tamlamalarında tamlayan eki olarak kullanılır:

öğrencilerden biri- araçlardan bazısı-- kızlardan hangisi

➪ Zarf görevinde sözcük öbekleri oluşturulur:

 Açlıktan, bir deri bir kemiğe dönmüş.

zarf

İSİMLERDE KÜÇÜLTME

İsimler "–cik, –ceğiz" ekleriyle küçültülür. Bu ek- ler, eklendikleri sözcüklere küçültme anlamı dışında "şefkat, genelleme, sevgi, acıma" gibi anlamlar da kazandırır. Bu anlamları taşıyan isimlerin hepsi kü- çültme adı olarak değerlendirilmelidir.

NOT:

I  "–cik" eki bazı kullanımlarda ise küçültme anla- mından tamamiyle sıyrılarak somut bir varlığa ad olur. Bu durumda sözcük küçültme adı olarak de- ğerlendirilemez.

Maymuncuk (anahtar), arpacık (hastalık), kurba- ğacık (alet), gelincik (bitki), bademcik (organ)...