Ülkemizde en çok yaşanan doğal afetler ve bunların sonuçları hakkında bilgi toplayarak edindiğiniz bilgileri sınıfa getiriniz
TÜRKİYE’DE DOĞAL AFETLER
Onuncu sınıf coğrafya derslerinde genel özelliklerini öğrendiğiniz doğal afetlerin hangileri olduğunu hatırlıyor musunuz? Bir doğal olayın doğal afet olarak kabul edilebilmesi için o doğal olayın hangi özellikleri göstermesi gerekmektedir? Doğal afetler sınıflandırılırken hangi özellikleri göz önüne alınır? Ülkemizde en çok görülen doğal afetler hangileridir? Ön bilgilerinizi de kullanarak arkadaşlarınızla belirleyiniz. Bu konumuz içerisinde Türkiye’de görülen doğal afetlerin nedenlerini, dağılışlarını ve sonuçlarını analiz edeceğiz.
1. TÜRKİYE’DE DEPREMLER
Tüm Dünya’da olduğu gibi Türkiye’de de tektonik depremlerin nedeni levha hareketleridir. Ülkemiz,
Harita 4.3’te gösterildiği gibi Avrasya, Afrika ve Arabistan levhaları arasında yer almaktadır.
Küresel Konum Belirleme (GPS) ölçümlerine göre Arabistan levhası yılda 23, Afrika levhası ise yılda18-25 milimetrelik hızlarla kuzey-kuzeydoğu yönünde hareket ederek Anadolu levhasını sıkıştırmaktadır. Masif arazilerin yaygın olduğu Avrasya levhası ile Arabistan levhası arasında sıkışan ve bu levhalara göre daha genç oluşumlu olan Anadolu levhası ise bu levhaların sınırlarını oluşturan
fay hatları boyunca batıya doğru hareket etmektedir. Bu hareketin hızı yılda 15 ile 30 milimetre arasında değişmektedir. Ülkemizin ana fay hatları olan Kuzey Anadolu, Doğu Anadolu ve Batı Anadolu Fay Hatları boyunca gerçekleşen bu hareketlenme sonucunda, bazı alanlarda enerji birikimi olmakta ve depremler meydana gelmektedir.
Türkiye’nin en aktif fay hattı olan Kuzey Anadolu Fay hattı, kabaca doğu-batı uzantılı birçok faydan oluşur.
Doğu Anadolu’da Bingöl’den başlayan bu fay hattı batıya doğru uzanır ve Bolu çevresinde iki ana kola ayrılır. Kuzeydeki kol Marmara Denizi’ni kat ederken, güneydeki kol ise Güney Marmara üzerinden Kuzey Ege kıyılarına ulaşır. Türkiye’nin yaşadığı en büyük depremler, Kuzey Anadolu Fay Hattı üzerinde meydanagelmiştir.
Doğu Anadolu Fay Hattı, İskenderun Körfezi’nden başlayıp kuzey doğu yönünde uzanır ve Bingöl çevresinde Kuzey Anadolu Fay Hattı ile birleşir.
Batı Anadolu Fay Sistemi ise Ege’deki horstlara ve grabenlere paralel olarak uzanan çok sayıda doğubatı yönlü fay hatlarından oluşmaktadır.
2-TÜRKİYE’DE SU BASKINLARI (SEL VE TAŞKINLAR)
Türkiye’de depremlerin ardından en fazla ekonomik kayba neden olan afet, su baskınlarıdır (Fotoğraf
4.32). Su baskınları genel olarak iki farklı kavramla ifade edilir. Sel, ani ve şiddetli yağışların
ardından oluşan, kontrolsüz bir akışa sahip ve tahrip gücü yüksek su akışıdır. Taşkın ise akarsuyun
taşıdığı su miktarının çok arttığı dönemlerde, suyun akarsu yatağından taşıp çevre arazilerde göllenme durumu meydana getirmesi olayıdır.
3. TÜRKİYE’DE HEYELANLAR
Ülkemizde en yaygın olarak görülen kütle hareketi, dokuzuncu sınıf coğrafya dersinde oluşumunu öğrendiğiniz heyelan olayıdır. Çeşitli nedenlerle yamaç dengesinin bozulması sonucunda tabakaların bir kısmının eğim doğrultusunda harekete geçmesi olayına heyelan adı verilir. Harita 4.5’te de görüldüğü gibi heyelan olayı eğimin ve yıllık yağış miktarının fazla olduğu alanlarda daha sık görülmektedir
4-TÜRKİYE’DE KAYA DÜŞMESİ
Türkiye’de görülen bir diğer kütle hareketi ise kaya düşmesi olayıdır. Arazinin engebeli ve eğimli,
bitki örtüsünün seyrek olduğu yamaçlarda görülen bu doğa olayı, zaman zaman can ve mal kayıplarına da yol açmaktadır
5. TÜRKİYE’DE KURAKLIK
Ülkemizde zaman zaman etkili olan afetlerden biri de küresel ısınma sonucunda etkisini artıran kuraklıktır. Son olarak 1999-2000 yıllarında güney bölgelerimizde etkili olan şiddetli kuraklık, %30 dolaylarında tarımsal üretim kaybına neden olmuştur. Bu kurak dönemin etkileri 2002 yılına kadar devam etmiş ve barajlardaki göl seviyelerinin en düşük düzeylere ulaşması, elektrik üretimimizi olumsuz yönde etkilemiştir.
6. TÜRKİYE’DE ÇIĞ OLAYI
Bitki örtüsünün seyrek ya da tahrip edilmiş olduğu dağlık ve eğimli arazilerde, tabakalar hâlinde
biriken kar kütlesinin herhangi bir nedenle yamaçtan aşağı doğru hareket etmesine çığ adı verilir
(Fotoğraf 4.35). Çığın oluşmasında yer şekilleri ve kar yağışı miktarının yanı sıra yamaç dengesinin
bozulması, araç gürültüsü gibi beşerî olaylar da etkili olmaktadır.
Afet İşleri Genel Müdürlüğünün verilerine göre 1950-2010 yılları arasında Türkiye’de 45 ilde 731
çığ afeti meydana gelmiş ve bu olaydan etkilenen afetzede sayısı 4384 kişi olmuştur.
7. TÜRKİYE’DE ORMAN YANGINLARI
Türkiye’de özellikle yaz aylarında etkili olan bir diğer doğal afet ise orman yangınlarıdır.
Ülkemizde Karadeniz kıyıları ile Erzurum-Kars çevresi dışındaki bölgelerde
yaz ayları kurak ve sıcak geçmektedir. Bu durum, Harita 4.7’de de görüldüğü gibi
Akdeniz, Ege ve Güney Marmara ormanlarını 1. derecede yangına hassas yerler hâline getirmektedir.
TÜRKİYE’DE DOĞAL AFETLER
Onuncu sınıf coğrafya derslerinde genel özelliklerini öğrendiğiniz doğal afetlerin hangileri olduğunu hatırlıyor musunuz? Bir doğal olayın doğal afet olarak kabul edilebilmesi için o doğal olayın hangi özellikleri göstermesi gerekmektedir? Doğal afetler sınıflandırılırken hangi özellikleri göz önüne alınır? Ülkemizde en çok görülen doğal afetler hangileridir? Ön bilgilerinizi de kullanarak arkadaşlarınızla belirleyiniz. Bu konumuz içerisinde Türkiye’de görülen doğal afetlerin nedenlerini, dağılışlarını ve sonuçlarını analiz edeceğiz.
1. TÜRKİYE’DE DEPREMLER
Tüm Dünya’da olduğu gibi Türkiye’de de tektonik depremlerin nedeni levha hareketleridir. Ülkemiz,
Harita 4.3’te gösterildiği gibi Avrasya, Afrika ve Arabistan levhaları arasında yer almaktadır.
Küresel Konum Belirleme (GPS) ölçümlerine göre Arabistan levhası yılda 23, Afrika levhası ise yılda18-25 milimetrelik hızlarla kuzey-kuzeydoğu yönünde hareket ederek Anadolu levhasını sıkıştırmaktadır. Masif arazilerin yaygın olduğu Avrasya levhası ile Arabistan levhası arasında sıkışan ve bu levhalara göre daha genç oluşumlu olan Anadolu levhası ise bu levhaların sınırlarını oluşturan
fay hatları boyunca batıya doğru hareket etmektedir. Bu hareketin hızı yılda 15 ile 30 milimetre arasında değişmektedir. Ülkemizin ana fay hatları olan Kuzey Anadolu, Doğu Anadolu ve Batı Anadolu Fay Hatları boyunca gerçekleşen bu hareketlenme sonucunda, bazı alanlarda enerji birikimi olmakta ve depremler meydana gelmektedir.
Türkiye’nin en aktif fay hattı olan Kuzey Anadolu Fay hattı, kabaca doğu-batı uzantılı birçok faydan oluşur.
Doğu Anadolu’da Bingöl’den başlayan bu fay hattı batıya doğru uzanır ve Bolu çevresinde iki ana kola ayrılır. Kuzeydeki kol Marmara Denizi’ni kat ederken, güneydeki kol ise Güney Marmara üzerinden Kuzey Ege kıyılarına ulaşır. Türkiye’nin yaşadığı en büyük depremler, Kuzey Anadolu Fay Hattı üzerinde meydanagelmiştir.
Doğu Anadolu Fay Hattı, İskenderun Körfezi’nden başlayıp kuzey doğu yönünde uzanır ve Bingöl çevresinde Kuzey Anadolu Fay Hattı ile birleşir.
Batı Anadolu Fay Sistemi ise Ege’deki horstlara ve grabenlere paralel olarak uzanan çok sayıda doğubatı yönlü fay hatlarından oluşmaktadır.
2-TÜRKİYE’DE SU BASKINLARI (SEL VE TAŞKINLAR)
Türkiye’de depremlerin ardından en fazla ekonomik kayba neden olan afet, su baskınlarıdır (Fotoğraf
4.32). Su baskınları genel olarak iki farklı kavramla ifade edilir. Sel, ani ve şiddetli yağışların
ardından oluşan, kontrolsüz bir akışa sahip ve tahrip gücü yüksek su akışıdır. Taşkın ise akarsuyun
taşıdığı su miktarının çok arttığı dönemlerde, suyun akarsu yatağından taşıp çevre arazilerde göllenme durumu meydana getirmesi olayıdır.
3. TÜRKİYE’DE HEYELANLAR
Ülkemizde en yaygın olarak görülen kütle hareketi, dokuzuncu sınıf coğrafya dersinde oluşumunu öğrendiğiniz heyelan olayıdır. Çeşitli nedenlerle yamaç dengesinin bozulması sonucunda tabakaların bir kısmının eğim doğrultusunda harekete geçmesi olayına heyelan adı verilir. Harita 4.5’te de görüldüğü gibi heyelan olayı eğimin ve yıllık yağış miktarının fazla olduğu alanlarda daha sık görülmektedir
4-TÜRKİYE’DE KAYA DÜŞMESİ
Türkiye’de görülen bir diğer kütle hareketi ise kaya düşmesi olayıdır. Arazinin engebeli ve eğimli,
bitki örtüsünün seyrek olduğu yamaçlarda görülen bu doğa olayı, zaman zaman can ve mal kayıplarına da yol açmaktadır
5. TÜRKİYE’DE KURAKLIK
Ülkemizde zaman zaman etkili olan afetlerden biri de küresel ısınma sonucunda etkisini artıran kuraklıktır. Son olarak 1999-2000 yıllarında güney bölgelerimizde etkili olan şiddetli kuraklık, %30 dolaylarında tarımsal üretim kaybına neden olmuştur. Bu kurak dönemin etkileri 2002 yılına kadar devam etmiş ve barajlardaki göl seviyelerinin en düşük düzeylere ulaşması, elektrik üretimimizi olumsuz yönde etkilemiştir.
6. TÜRKİYE’DE ÇIĞ OLAYI
Bitki örtüsünün seyrek ya da tahrip edilmiş olduğu dağlık ve eğimli arazilerde, tabakalar hâlinde
biriken kar kütlesinin herhangi bir nedenle yamaçtan aşağı doğru hareket etmesine çığ adı verilir
(Fotoğraf 4.35). Çığın oluşmasında yer şekilleri ve kar yağışı miktarının yanı sıra yamaç dengesinin
bozulması, araç gürültüsü gibi beşerî olaylar da etkili olmaktadır.
Afet İşleri Genel Müdürlüğünün verilerine göre 1950-2010 yılları arasında Türkiye’de 45 ilde 731
çığ afeti meydana gelmiş ve bu olaydan etkilenen afetzede sayısı 4384 kişi olmuştur.
7. TÜRKİYE’DE ORMAN YANGINLARI
Türkiye’de özellikle yaz aylarında etkili olan bir diğer doğal afet ise orman yangınlarıdır.
Ülkemizde Karadeniz kıyıları ile Erzurum-Kars çevresi dışındaki bölgelerde
yaz ayları kurak ve sıcak geçmektedir. Bu durum, Harita 4.7’de de görüldüğü gibi
Akdeniz, Ege ve Güney Marmara ormanlarını 1. derecede yangına hassas yerler hâline getirmektedir.
